Những quy định thiếu tính khả thi
Luật gia Vũ Xuân Tiền
(TBKTSG) - Ngày 30-6-2009, Chính phủ ban hành Nghị định số 56/2009/NĐ-CP (NĐ 56) về trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) thay thế Nghị định số 90/2001 ngày 23-1-2001. Có thể nói trong bối cảnh kinh tế hiện nay, một số quy định trong nghị định này khó thực hiện được.
Không rõ ràng về đối tượng được trợ giúp
Dù có tên là “Trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa”, song NĐ 56 lại không có điều khoản nào quy định những tổ chức kinh tế nào thuộc đối tượng được trợ giúp. Khoản 1 điều 4 Luật Doanh nghiệp có định nghĩa “doanh nghiệp là tổ chức kinh tế có tên riêng, có tài sản, có trụ sở giao dịch ổn định, được đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật nhằm mục đích thực hiện các hoạt động kinh doanh”.
Trong thực tế hiện nay ở nước ta, “các tổ chức kinh tế” đủ các điều kiện như vậy lại rất đa dạng. Chẳng hạn, rất nhiều tổ chức kinh tế đang hoạt động theo Luật Hợp tác xã (vốn không được gọi là doanh nghiệp), các trang trại, các trung tâm do các hội, hiệp hội thành lập (được coi là hoạt động phi lợi nhuận); các hộ kinh doanh cá thể...có thuộc đối tượng được trợ giúp theo NĐ 56 hay không?
Chưa hợp lý về tiêu chí phân loại
Để có thể thực hiện có hiệu quả các chính sách trợ giúp phát triển DNNVV, vấn đề quan trọng trước hết là xác định được những tiêu chí hợp lý để phân loại nhằm nhận diện đâu là DNNVV. Điều 3, NĐ 56 định nghĩa DNNVV như sau: “DNNVV là cơ sở kinh doanh đã đăng ký kinh doanh theo quy định pháp luật, được chia thành ba cấp: siêu nhỏ, nhỏ, vừa theo quy mô tổng nguồn vốn (tổng nguồn vốn tương đương tổng tài sản được xác định trong bảng cân đối kế toán của doanh nghiệp) hoặc số lao động bình quân năm (tổng nguồn vốn là tiêu chí ưu tiên)”.
Sau đó, NĐ quy định chi tiết hơn về doanh nghiệp siêu nhỏ, doanh nghiệp nhỏ và doanh nghiệp vừa thuộc các ngành nông, lâm nghiệp; công nghiệp và xây dựng; thương mại và dịch vụ.
Sự bất hợp lý về tiêu chí phân loại nêu trên thể hiện ở chỗ tiêu chí quan trọng và được ưu tiên để phân loại DNNVV là “theo quy mô tổng nguồn vốn” là không hợp lý. Bởi lẽ, tổng nguồn vốn của doanh nghiệp bao gồm vốn của chủ sở hữu và vốn huy động dưới các hình thức khác nhau. Trong khi vốn chủ sở hữu là tương đối ổn định, được ghi nhận trong điều lệ doanh nghiệp và giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh thì vốn huy động lại thường xuyên biến động.
Do đó, tổng nguồn vốn của doanh nghiệp cũng thường xuyên biến động. Vì vậy, hôm nay, một doanh nghiệp được xếp vào loại doanh nghiệp nhỏ nhưng ngay ngày mai có thể đã trở thành doanh nghiệp vừa và ngược lại. Ví dụ, một doanh nghiệp trong lĩnh vực nông, lâm nghiệp có vốn điều lệ là 18 tỉ đồng.
Ngày 1-10 trong năm, doanh nghiệp vay 7 tỉ đồng vốn lưu động với thời hạn sáu tháng và tổng nguồn vốn của doanh nghiệp là 25 tỉ đồng. Căn cứ vào bảng cân đối kế toán doanh nghiệp vào ngày 31-12 của năm, doanh nghiệp này được coi là doanh nghiệp vừa. Song, hết quí 1 năm sau, doanh nghiệp trả hết tiền vay và tổng nguồn vốn của doanh nghiệp chỉ còn lại 18 tỉ đồng, ngay lập tức, doanh nghiệp lại trở thành doanh nghiệp nhỏ.
Sự phân biệt thành doanh nghiệp siêu nhỏ, doanh nghiệp nhỏ và doanh nghiệp vừa là để thực hiện các chính sách trợ giúp cho phù hợp. Song, doanh nghiệp “siêu nhỏ, nhỏ và vừa” lại biến thiên rất nhanh như vậy, liệu các chính sách trợ giúp sẽ biến thiên như thế nào?
Hơn nữa, Điều 3 của NĐ 56 quy định khá chi tiết về ba loại doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa. Nhưng những chính sách trợ giúp được quy định ở các điều khoản tiếp sau lại hoàn toàn không có sự phân biệt với ba loại quy mô này. Vậy, sự phân biệt đó có ý nghĩa gì trong thực tế?
Quỹ phát triển DNNVV - khó thành hiện thực
Ngoài việc tiếp tục triển khai việc thành lập Quỹ bảo lãnh tín dụng DNNVV, khoản 4 điều 7 của NĐ còn cho phép triển khai một loại quỹ mới đó là Quỹ phát triển DNNVV.
Mục đích hoạt động của quỹ này là tài trợ các chương trình trợ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh cho DNNVV, chú trọng hỗ trợ hoạt động đổi mới phát triển sản phẩm có tính cạnh tranh cao và thân thiện với môi trường; đầu tư, đổi mới trang thiết bị kỹ thuật, công nghệ tiên tiến; phát triển công nghiệp hỗ trợ; nâng cao năng lực quản trị doanh nghiệp.
Nguồn vốn của quỹ gồm: vốn cấp từ ngân sách nhà nước; vốn đóng góp của các tổ chức trong nước; các khoản viện trợ; tài trợ của các tổ chức nước ngoài, các tổ chức quốc tế; lợi nhuận từ các hoạt động của quỹ và các nguồn vốn hợp pháp khác.
Có thể thấy rằng, từ mục tiêu hoạt động và nguồn vốn của Quỹ phát triển DNNVV, quỹ này khó có thể trở thành hiện thực. Quỹ bảo lãnh tín dụng DNNVV đã được khởi xướng cách đây hơn 10 năm nhưng có rất ít quỹ được thành lập.
Nguyên nhân chính là không thể tạo được nguồn vốn cho quỹ hoạt động. Ngân sách nhà nước chỉ hỗ trợ rất ít. Không thể huy động được sự đóng góp của các DNNVV bởi vì, các doanh nghiệp này cũng rất ít vốn và góp một khoản tiền vào quỹ để chờ đợi sẽ được bảo lãnh khi cần vay vốn là điều rất ít chủ doanh nghiệp chấp nhận. “Rất may” vừa qua có một khoản tiền từ “gói kích cầu” của Chính phủ, một khoản tiền lớn được chuyển cho Ngân hàng Phát triển Việt Nam và quỹ này mới ra đời trên quy mô toàn quốc.
Quỹ bảo lãnh tín dụng chỉ sử dụng để bảo lãnh cho các khoản vay của DNNVV, quỹ sẽ không mất vốn khi doanh nghiệp trả được nợ vay. Do đó, khả năng mất vốn của quỹ bảo lãnh tín dụng không nhiều.
Ngược lại, quỹ trợ giúp phát triển DNNVV là để chi cho các chương trình trợ giúp, do đó, vốn của quỹ sẽ khó có thể được bảo toàn. Hơn nữa, mức độ “phủ sóng” của các chương trình trợ giúp sẽ rất hẹp. Vì vậy, góp vốn vào quỹ để “xin” được tham gia chương trình trợ giúp là rất thiếu sức thuyết phục đối với các chủ doanh nghiệp.
Như vậy, nguồn vốn của quỹ chỉ còn lại là “vốn cấp từ ngân sách nhà nước; các khoản viện trợ; tài trợ của các tổ chức nước ngoài, các tổ chức quốc tế; lợi nhuận từ các hoạt động của quỹ và các nguồn vốn hợp pháp khác”. Số vốn huy động từ các nguồn nêu trên là không nhiều và không ổn định. Như vậy, quỹ sẽ tồn tại được bao nhiêu ngày?
