(KTSG) – Nhà đầu tư nước ngoài hiện sở hữu hơn 3% đất nông nghiệp ở Mỹ. Tuy vậy, nỗi e ngại về quyền sở hữu và đầu tư của nước ngoài vào đất nông nghiệp đang bị lấn át ở Mỹ. Có ít nhất 24 tiểu bang có luật hạn chế các thực thể nước ngoài mua đất nông nghiệp, với lý do chính là bảo đảm an ninh quốc gia và an toàn lương thực.
- Nông nghiệp đặt mục tiêu thu về 54-55 tỉ đô la Mỹ trong năm 2024
- Vốn từ Mỹ vào nông nghiệp Việt Nam chỉ chiếm 1,35% tổng vốn FDI
Nỗi e sợ và các hạn chế đã bắt đầu từ đầu thế kỷ 20. Sự “kỳ thị” từng lên đỉnh điểm với người Mỹ gốc Nhật trong Thế chiến thứ hai và người gốc Trung Đông sau sự kiện 11-9, bây giờ là với người Trung Quốc.
Cơ chế giám sát còn nhiều hạn chế
Quá trình theo dõi các thương vụ mua bán đất nông nghiệp tại Mỹ có nhiều khiếm khuyết và không đúng thời gian thực – Văn phòng Giải trình chính phủ (GAO) thuộc Quốc hội Mỹ thừa nhận hôm 18-1-2024. Trong báo cáo mới nhất, cơ quan giám sát này nói rằng đầu tư nước ngoài vào đất nông nghiệp Mỹ đang gia tăng nhưng Bộ Nông nghiệp Mỹ chỉ theo dõi các giao dịch này trên giấy tờ và thông báo cho các cơ quan khác, như Bộ Quốc phòng và Ủy ban đầu tư nước ngoài tại Mỹ (CFIUS) mỗi năm chỉ một lần.
Điều này không đủ để kiểm soát và ngăn chặn các thực thể nước ngoài gồm doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân từ các nước như Trung Quốc, Nga, Triều Tiên và Iran mua đất nông nghiệp gần các cơ sở quân sự nhạy cảm, GAO cảnh báo. Cơ quan giám sát này nói việc theo dõi theo thời gian thực và phản hồi của toàn bộ chính phủ có thể xác định tốt hơn các rủi ro an ninh quốc gia.
Giai đoạn 2016-2018, tỉ phú Sun Guangxin gốc Hoa đã chi 110 triệu đô la Mỹ mua khu đất rộng hơn 130.000 mẫu Anh với ý định xây nhà máy điện gió gồm 46 turbine. “Lãnh thổ” này gần một căn cứ không quân Laughlin ở Del Rio, Texas. Trước áp lực của người dân và chính quyền, Sun buộc phải bán lại lô đất này sau đó…
Từ giữa năm 2022, nỗi lo sợ về quyền sở hữu và đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực thực phẩm và nông nghiệp tại Mỹ gia tăng khi có tin Tập đoàn nông nghiệp Fufeng Group của Trung Quốc mua 370 mẫu Anh đất trồng trọt và đầu tư xây nhà máy xay xát công nghệ nước hiện đại. Fufeng đã sẵn sàng trả đến 26.000 đô la Mỹ/mẫu Anh cho đất trồng trọt chính, trong khi giá thị trường ở mức cao lúc đó chỉ 10.000 đô la Mỹ/mẫu Anh. Nhà máy cách căn cứ không quân Grand Forks, bang North Dakota khoảng 20 ki lô mét.
Sự “hào phóng” của Fufeng đã khiến dư luận Mỹ hoài nghi và dậy sóng, bởi Grand Forks là nơi thử nghiệm drone công nghệ tiên tiến nhất của không lực Mỹ. Thương vụ bị hủy đầu năm 2023 khi gặp sự phản đối mạnh mẽ của dư luận và Quốc hội.
Kể từ thương vụ đầy tranh cãi Fufeng, Bộ Nông nghiệp đã lưu giữ nhật ký theo thời gian thực các khoản đầu tư từ Trung Quốc, Nga, Iran và Triều Tiên nhưng GAO cho rằng cần phải có một phương pháp theo dõi các giao dịch có hệ thống hơn.
Một vấn đề mà GAO nhận thấy là Bộ Nông nghiệp không thường xuyên chia sẻ dữ liệu với các cơ quan khác, gây khó khăn cho các cơ quan như CFIUS trong việc tiến hành đánh giá kịp thời. Từ năm 1978, người nước ngoài mua đất nông nghiệp tại Mỹ phải nộp biểu mẫu bằng giấy cho Bộ Nông nghiệp trong 90 ngày kể từ ngày giao dịch. Thông tin được Bộ Nông nghiệp lập báo cáo hàng năm, tuy nhiên, báo cáo chỉ chạm được nhà đầu tư chính, không đụng đến những nhà đầu tư phụ. Người có thẻ xanh được miễn trừ thực hiện báo cáo.
Việc thiếu thông tin theo thời gian thực sẽ cản trở phản ứng của toàn chính phủ. Chẳng hạn, Lầu Năm Góc, Bộ Tài chính và CFIUS có một danh sách các cơ sở và công trình nhạy cảm không cho phép nước ngoài sở hữu đất trong bán kính 160 ki lô mét. Hiện có 242 địa điểm như vậy trong danh sách cấm, bao gồm cả Grand Forks, North Dakota. CFIUS phải dựa vào các báo cáo liên ngành, công chúng, báo chí, dữ liệu thương mại và báo cáo của Quốc để theo dõi các thương vụ cần chú ý và ngăn chặn.
“Việc nước ngoài, đặc biệt là Trung Quốc, ngày càng tăng quyền sở hữu đất nông nghiệp tại Mỹ đặt ra mối đe dọa trực tiếp đối với an ninh lương thực và an ninh quốc gia của nước Mỹ. Việc bảo vệ đất nông nghiệp và nguồn cung cấp thực phẩm của chúng ta đòi hỏi cách tiếp cận của toàn chính phủ…”, Chủ tịch Ủy ban Nông nghiệp Glenn Thompson và Chủ tịch Ủy ban Giám sát và giải trình James Comer – đều thuộc Hạ viện – nói trong một thông báo chung.
Báo cáo của GAO lưu ý rằng quyền sở hữu và đầu tư nước ngoài vào đất nông nghiệp của Mỹ – nông trại, đồng cỏ và rừng – đã tăng lên khoảng 40 triệu mẫu Anh trong năm 2021, chiếm 3,1% đất nông nghiệp tại Mỹ, tăng 40% trong năm nay. Các số liệu cuối năm 2023 cho thấy người nước ngoài hiện sở hữu 107 triệu mẫu Anh, tỷ lệ 3,4%.
An ninh quốc gia là “cứu cánh”?
Khi căng thẳng địa chính trị toàn cầu gia tăng, an ninh quốc gia là đề tài có thể gây bùng nổ các cuộc tranh luận kinh tế – xã hội. Việc ban hành và thực thi các quy định mới một cách hiệu quả mà không gây phân biệt đối xử là một thách thức lớn.
Tranh cãi về Fufeng là nguyên cớ cho hàng loạt luật ban hành khắp nước Mỹ, nhằm hạn chế người nước ngoài mua đất nông nghiệp. Năm 2022, 14 tiểu bang hạn chế người mua nước ngoài mua hàng. Năm 2023, ít nhất thêm mười bang nữa, bao gồm Alabama, Idaho và Utah, đã ban hành luật tương tự.
Bộ Tài chính hiện đang xem xét trao cho CFIUS quyền sàng lọc các khoản đầu tư nước ngoài trong bán kính 160 ki lô mét tính từ tám cơ sở quân sự.
Florida thậm chí còn đi xa hơn bằng cách hạn chế quyền sở hữu nhà của người nước ngoài theo luật mới có hiệu lực vào tháng 7-2023. Luật này ảnh hưởng đến công dân của bảy quốc gia nhưng Thống đốc Ron DeSantis, người đang tìm kiếm sự đề cử của Đảng Cộng hòa trong cuộc đua tổng thống năm 2024, đã nói cụ thể rằng động thái này “nhằm chống lại mối đe dọa địa chính trị lớn nhất của Mỹ”.
Luật Florida hạn chế hầu hết người mua không có quốc tịch Mỹ hoặc thường trú nhân mua đất gần các căn cứ quân sự và cơ sở hạ tầng quan trọng. Bất cứ ai bán đất cho những cá nhân như vậy cũng có thể phải đối mặt với hình phạt, bao gồm cả thời gian ở tù.
Người nhập cư châu Á bị cấm mua đất ở một số vùng ở Mỹ vào đầu những năm 1900. Trong Thế chiến thứ hai, nhiều người Mỹ gốc Nhật bị buộc vào các trại tập trung. Tình trạng phân biệt đối xử với người gốc Trung Đông ngày càng gia tăng sau vụ tấn công khủng bố 11-9-2001.
Bộ Tài chính hiện đang xem xét trao cho CFIUS quyền sàng lọc các khoản đầu tư nước ngoài trong bán kính 160 ki lô mét tính từ tám cơ sở quân sự, bao gồm cả căn cứ không quân Grand Forks.
Nỗi lòng của nông dân và doanh nghiệp Mỹ
Steve Bruere, CEO của Peoples Co. – nền tảng dịch vụ quản lý và giao dịch đất nông nghiệp – cho rằng quyền sở hữu đất nông nghiệp của người nước ngoài ở Mỹ là một chủ đề nóng bỏng đối với nhiều người. Lớn lên ở trang trại, ông hiểu được tâm tư của nông dân Mỹ là sở hữu được mảnh đất trồng trọt của riêng mình. Tuy nhiên, ông cũng cho rằng cần xem xét những khía cạnh khác.
Ông lưu ý rằng khi nói đến việc bán đất, hầu hết khách hàng sẽ muốn giá bán tốt nhất và không muốn luật pháp can thiệp ai có thể mua đất. Ông cũng nói công dân Mỹ thường đầu tư vào các quốc gia khác và “rất khó để trọn vẹn cả đôi đường”.
Còn bà Suzanne Shirbroun, một nông dân ở Clayton, tiểu bang Iowa, đồng thời là Chủ tịch Hiệp hội Đậu nành Iowa, nhấn mạnh là cần phải xem xét cụ thể, từng vụ mua đất.
“Chúng ta cần phải giải quyết các mối quan ngại của mình một cách cẩn thận. Bởi nước Mỹ đang bán các sản phẩm cho các nước này. Nông dân trồng đậu nành Mỹ đã dành 40 năm để phát triển thị trường Trung Quốc và Trung Quốc hiện là nước nhập khẩu đậu nành lớn nhất thế giới. Vì vậy, cần đảm bảo rằng chính sách nước Mỹ không hạn chế khả năng tiếp cận thị trường đậu nành. Chúng ta phải bảo vệ an ninh quốc gia của mình, nhưng cũng cần bảo vệ nông dân và duy trì nền thương mại cởi mở”, chủ tịch Hiệp hội Đậu nành Iowa nhấn mạnh.
Nguồn: Nikkei Asia, NYT, Reuters, Successful Farming
