(KTSG) - Từ tháng 12-2024 đến nay, cứ trung bình 10 ngày là ông Donald Trump lại tuyên bố muốn sáp nhập Canada thành bang thứ 51 của Mỹ. Tôi từng đơn giản nghĩ rằng việc muốn sáp nhập Canada vào Mỹ chỉ là tuyên bố ngẫu hứng của ông Donald Trump, nhưng tôi đã nhầm.
Chiến lược và địa chính trị
Thực tế, Tổng thống Mỹ Donald Trump từng nói rằng sẽ ép Canada sáp nhập bằng áp lực kinh tế, và việc áp thuế nhập khẩu là một trong những áp lực kinh tế này.
Để hiểu ông Trump, có lẽ một trong những cách tốt nhất là tiếp cận những người thân cận của ông ấy. Phóng viên Ashleigh Stewart của Global News đã làm được điều này.
Dưới bóng của tòa nhà Tối cao Pháp viện và ngay gần đồi Capitol là trụ sở của một tổ chức truyền thông có tên là War Room (Phòng chiến tranh). Đây được xem là trung tâm đầu não của truyền thông bảo thủ và dân túy do Steve Bannon sáng lập và điều hành.
Bannon từng là chiến lược gia chính trong chiến dịch tranh cử tổng thống của ông Trump năm 2016, từng nắm chức chiến lược gia trưởng Nhà trắng, và là người có ảnh hưởng rất lớn trong việc hình thành các chiến lược chính trị trong phong trào “Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại” (MAGA).
Trong căn phòng đó, Bannon nói với Stewart(1) rằng người Canada chưa hiểu hết ý định của ông Trump. Bannon nói rằng, ông Trump “thực sự đã suy nghĩ rất kỹ” khi gọi Canada là “tiểu bang thứ 51”. Theo lời Bannon, sự quan tâm sâu xa của ông Trump đối với Canada là chiến lược và địa chính trị, và dường như mọi người đang bỏ qua vấn đề quan trọng này.
Bannon nói Bắc Cực sẽ là “trò chơi vĩ đại của thế kỷ 21”. Sự tan chảy của các tảng băng Bắc Cực đang làm cho vùng cực bắc dễ tiếp cận hơn đối với các quốc gia như Nga và Trung Quốc, hai đối thủ chính trong cuộc cạnh tranh chiến lược toàn cầu của Mỹ. Biên giới phía Bắc sẽ là một điểm yếu quân sự mà Bannon gọi là “yếu huyệt” của Canada, và điều đó trở thành nỗi lo của Mỹ.
“Chúng tôi không thể để Trung Quốc, Nga hay bất kỳ ai khác thâm nhập vào khu vực này. Đó là lý do tại sao ông Trump nói về việc mua Greenland (thuộc Đan Mạch). Đó là lý do tại sao ông ấy muốn củng cố quyền kiểm soát tại kênh đào Panama. Và đó cũng là lý do tại sao ông ấy quan tâm đến Canada - bởi vì an ninh của Canada là an ninh của Mỹ”, Bannon nói.
Bannon cho rằng việc kiểm soát Canada và các lãnh thổ trong khu vực Bắc Mỹ là một phần trong chiến lược lớn hơn nhằm củng cố sự thống trị về quân sự, năng lượng và thương mại của Mỹ. Với trữ lượng tài nguyên thiên nhiên phong phú, Canada trở thành một mục tiêu quan trọng.
Việc kiểm soát Greenland, vùng lãnh thổ có vị trí địa chính trị cực kỳ quan trọng, nơi có trữ lượng tài nguyên khoáng sản và dầu mỏ phong phú, sẽ giúp Mỹ giành lợi thế trong việc kiểm soát các tuyến đường biển quan trọng ở Bắc Cực.
Bannon tin rằng chính sách “Nước Mỹ vĩ đại” của ông Trump không chỉ nhắm vào Canada mà còn hướng đến kiểm soát toàn bộ Tây bán cầu nhằm duy trì vị thế siêu cường trong thế giới đa cực.
Tất cả đều liên quan đến “kiểm soát bán cầu”, Bannon nói. Ông Trump rõ ràng đang cố gắng thiết lập một hành lang kinh tế và quân sự theo hướng Bắc - Nam.
Đằng sau ông Donald Trump là những cá nhân và tổ chức vạch ra tầm nhìn và chiến lược
Những gì ông Bannon chia sẻ với phóng viên Ashleigh Stewart của Global News làm tôi ngộ ra được rằng, những phát ngôn của ông Trump dù có hơi bốc đồng, nhưng đằng sau ông là những cá nhân và tổ chức hùng hậu vạch ra tầm nhìn và chiến lược.
Thực tế, những chính sách gần đây của Nhà Trắng, bao gồm cắt giảm bộ máy hành chính liên bang, siết chặt kiểm soát nhập cư và thúc đẩy bảo hộ thương mại phản ánh rất rõ quan điểm bảo thủ của ông Bannon.
Hơn thế nữa, phong trào MAGA(2) không chỉ đơn thuần là một khẩu hiệu chính trị mà còn được hỗ trợ bởi nhiều tổ chức tư tưởng (think tank), các nhà hoạt động chính trị và giới học giả bảo thủ sừng sỏ. Các think tank như Heritage Foundation, Claremont Institute, Federalist Society, America First Policy Institute... không chỉ đã có vai trò lớn trong việc định hình chính sách và chiến lược của ông Donald Trump mà còn nghiên cứu về gia tăng ảnh hưởng của Mỹ trên toàn cầu.
Có thể thừa nhận rằng, chiến lược kiểm soát bán cầu như chia sẻ của ông Bannon mà ông Trump vừa kích hoạt không chỉ là một tham vọng lãnh thổ, mà còn phản ánh toan tính địa chính trị táo bạo. Ý tưởng này có thể hấp dẫn đối với những người theo chủ nghĩa dân túy cực đoan để ông Trump sử dụng nhằm dẫn dắt những người theo phong trào MAGA. Tuy nhiên, chiến lược này không chỉ bất hợp lý về mặt chính trị, mà còn bất hợp pháp và không khả thi.
Bất hợp pháp và không khả thi
Về chính trị, Canada và Mỹ có mối quan hệ đặc biệt, là hai nền kinh tế gắn bó chặt chẽ với nhau qua Hiệp định USMCA. Canada không phải là một quốc gia đối địch mà là đồng minh thân cận nhất, đồng thời là đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ. Nếu ông Donald Trump muốn biến Canada thành một phần của Mỹ, điều này không chỉ đi ngược lại thực tế quan hệ hai nước mà còn là một hành động phá vỡ các quy tắc quốc tế. Mỹ không cần “sáp nhập” Canada để kiểm soát tài nguyên, vì đã có các cơ chế thương mại và đầu tư hợp pháp.
Canada có nền dân chủ ổn định, hệ thống chính trị độc lập, và khảo sát cho thấy khoảng 90%(3) người dân Canada không có nguyện vọng trở thành một phần của Mỹ. Bất kỳ nỗ lực nào nhằm ép buộc hay can thiệp vào chủ quyền của Canada sẽ gây phản ứng dữ dội không chỉ từ Canada mà còn ngay trong nội bộ Mỹ và cộng đồng quốc tế.
Bên cạnh đó, Canada là một trong những thành viên sáng lập của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây dương (NATO) cùng với Mỹ. Nếu Mỹ tìm cách ép buộc Canada về mặt quân sự hay chính trị, điều này có thể kích hoạt phản ứng mạnh mẽ từ các nước đồng minh khác như Anh, Pháp, Đức, và thậm chí cả Liên minh châu Âu (EU).
Ngoài ra, giữa Canada và Mỹ còn có một liên minh quốc phòng quan trọng là Bộ Chỉ huy phòng thủ không gian Bắc Mỹ (NORAD) nhằm bảo vệ không phận hai nước khỏi các mối đe dọa bên ngoài. Việc Mỹ tìm cách kiểm soát quân sự Canada sẽ đi ngược lại với chính hệ thống phòng thủ chung mà hai nước đã xây dựng trong nhiều thập niên.
Greenland là một phần của Vương quốc Đan Mạch, và bất kỳ động thái nào nhằm kiểm soát Greenland mà không có sự đồng thuận từ Đan Mạch đều sẽ là vi phạm chủ quyền, có thể dẫn đến xung đột ngoại giao hoặc thậm chí quân sự.
Về pháp lý, mọi hành động nhằm sáp nhập hoặc chiếm đoạt Canada hoặc Greenland đều vi phạm các điều khoản của Hiến chương Liên hiệp quốc và NATO. Theo Hiến chương Liên hiệp quốc, việc đe dọa hoặc sử dụng vũ lực để chiếm đoạt lãnh thổ của một quốc gia khác là bất hợp pháp. Điều này có thể dẫn đến một cuộc khủng hoảng ngoại giao nghiêm trọng, khiến Mỹ có nguy cơ bị cô lập ngay trong chính liên minh quân sự mà họ dẫn đầu.
Về thực tiễn, việc sáp nhập Canada sẽ không nhận được sự đồng thuận từ người dân Canada, thậm chí ngay cả trong nội bộ Mỹ. Nếu Mỹ cố gắng kiểm soát Canada bằng bất kỳ hình thức nào, điều này có thể gây ra một cuộc khủng hoảng hiến pháp ở cả hai nước, làm suy yếu chính quyền Mỹ và tạo ra sự bất ổn nghiêm trọng trong khu vực. Một động thái như vậy sẽ làm suy yếu vị thế của Mỹ trên trường quốc tế, dẫn đến phản ứng dữ dội từ cả đồng minh lẫn đối thủ, và có thể gây ra khủng hoảng ngoại giao toàn cầu.
Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là ông Trump có xu hướng xem nhẹ các hiệp định quốc tế và coi thường những liên minh truyền thống, sẵn sàng hành động đơn phương nếu thấy có lợi.
Làm cho “nước Mỹ vĩ đại” lẽ ra nên bắt đầu từ tăng cường củng cố quan hệ với đồng minh và đối tác, nhưng ông Trump đang làm ngược lại.
Trước tình thế đó, người dân Canada đang thể hiện tinh thần đoàn kết mạnh mẽ để đối phó với tham vọng từ phương Nam. Chính phủ Canada đang huy động nguồn lực trong nước, mở rộng hợp tác với châu Âu và khu vực châu Á - Thái Bình Dương, đồng thời đa dạng hóa thị trường nhằm từng bước giảm bớt sự phụ thuộc vào Mỹ.
(1) https://globalnews.ca/news/11005023/steve-bannon-donald-trump-tariffs-canada-arctic-interview/
(2) https://vnexpress.net/doi-quan-maga-chap-canh-cho-cac-quyet-sach-cua-ong-trump-4850749.html
(3) https://angusreid.org/canada-51st-state-trump/
Với chính sách mới của bộ máy Trump, mong muốn điều chỉnh địa chính trị vùng bắc và trung Mỹ để phục vụ cho lợi ích an ninh của Mỹ đã làm cho thế giới thức tỉnh, trong đó có Canada, một đất nước đã gắn chặt với Mỹ cả về kinh tế, chính trị, văn hoá và xã hội trong hơn một thế kỷ qua. Không chỉ Canada mà cả Châu Âu cũng đánh giá lại vai trò của Mỹ trong khối NATO và định hình lại chính sách để đảm bảo an ninh, quốc phòng cho chính mình, không còn dựa dẫm vào Mỹ từ sau thế chiến 2 đến nay. Qua hơn 2 tháng cầm quyền của chính quyền Trump, mọi trật tự thế giới định hình từ sau thế chiến 2 đang được sắp xếp lại với phương châm nước Mỹ là trên hết, làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại. Giờ đây người dân, chính phủ Canada và các tỉnh đã đứng lên để bảo vệ chủ quyền, sự độc lập của mình và có nhiều hành động, phong trào để khẳng định bản sắc Canada thông qua các phản ứng đối với chính sách thuế quan, tiêu thụ hàng hoá do Canada sản xuất, kích cầu nội địa, xoá bỏ các rào cản thương mại liên tỉnh, v.v… Việt Nam cũng cần thức tỉnh trước chính sách kinh tế, đối ngoại dưới thời TT Trump để đảm bảo cân bằng quan hệ với các đối tác lớn trên thế giới, đảm bảo cho độc lập, chủ quyền, trên hết đó là sức mạnh nội tại của nền kinh tế, của doanh nghiệp và người dân.