(KTSG) - LTS: Doanh nhân, doanh nghiệp Việt Nam phải sẵn sàng tâm thế và có đủ năng lực thích ứng, tồn tại và phát triển trong nền kinh tế chứng kiến những biến động chưa có tiền lệ. Chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu đã có cuộc trao đổi với Tạp chí Kinh tế Sài Gòn về chủ đề này.
- Doanh nghiệp và cuộc chuyển trạng thái để vượt bão
- Doanh nhân chính truyện: Hành trình thích nghi luật chơi xanh của nhà kinh doanh
- Thái Lan tổ chức hội nghị doanh nhân Trung Quốc toàn cầu, thu hút vốn cho xe điện
Doanh nghiệp siêu nhỏ cũng cần kế hoạch kinh doanh và dự phòng rủi ro
KTSG: Ngay từ đầu năm 2023, ông đã nhận định năm nay không phải là năm phiêu lưu mạo hiểm, nhà đầu tư nên “thắt dây an toàn”. Vậy đối với doanh nghiệp thì sao? Tiếp xúc với các doanh nhân, chủ doanh nghiệp, câu chuyện họ chia sẻ với ông là gì, thưa ông?
- Ông Nguyễn Trí Hiếu: Có thể nói, 2023 là một năm mà nền kinh tế diễn tiến theo một cách rất phức tạp. Trên thế giới, đặc biệt phương Tây và Mỹ, sau đại dịch Covid-19 hoành hành, đã tung ra các gói hỗ trợ với hàng chục ngàn tỉ đô la Mỹ và sau đó là cuộc xung đột xảy ra tại Ukraine. Tất cả đã tác động ngay lập tức và vô cùng sâu sắc tới nền kinh tế toàn cầu. Lạm phát tại Mỹ và châu Âu đã tăng ở một mức độ cao nhất trong vài chục năm qua.
Việt Nam là một trong những quốc gia chịu tác động lớn. Đầu tiên, sức cầu ở các thị trường xuất khẩu lớn của chúng ta như Mỹ và châu Âu suy giảm. Thứ hai, tỷ giá chịu áp lực rất lớn do sự tăng giá của đô la Mỹ và nhiều đồng tiền khác so với tiền đồng.
Về tình hình nội tại, nền kinh tế của Việt Nam sau đại dịch Covid-19 vẫn chịu ảnh hưởng hậu Covid-19. Chúng ta kiểm soát được lạm phát nhưng sức cầu nội địa vẫn yếu. Các doanh nghiệp có năng lực sản xuất nhưng không có thị trường tiêu thụ, sức khỏe tài chính của họ xuống thấp. Ngân hàng thừa tiền nhưng lại không cho vay được. Kết quả là cả nền kinh tế đang phải gồng mình tìm cách vượt qua sự trì trệ.
Trở lại câu chuyện của doanh nghiệp, điều các chủ doanh nghiệp nhỏ và vừa than phiền nhiều nhất khi trò chuyện hay nhờ tôi tư vấn là vấn đề tiếp cận tín dụng ngân hàng. Trong bối cảnh kinh tế ảm đạm, giá trị của các tài sản thế chấp đã được thế chấp cho ngân hàng như bất động sản, máy móc trang thiết bị, ô tô và cả chứng khoán nữa bị giảm sút. Thế nên, các ngân hàng yêu cầu khách hàng của họ phải bổ sung thêm tài sản thế chấp nếu muốn giữ nguyên hạn mức tín dụng, điều gần như là bất khả thi với rất nhiều doanh nghiệp.
Các khoản vay cũ đã vậy, việc tiếp cận các khoản vay mới còn thách thức hơn rất nhiều. Với tất cả tài sản đã thế chấp, nếu muốn vay mới thì phương pháp vay còn lại là vay tín chấp. Nhưng khi các doanh nghiệp tiếp cận ngân hàng và nói tới chuyện cho vay tín chấp thì hầu như tất cả các cánh cửa của ngân hàng đều đóng lại vì mức độ rủi ro kinh doanh trong một tình trạng kinh tế trì trệ đang tăng cao và khả năng trả nợ của doanh nghiệp xuống rất thấp.
KTSG: Tình hình kinh tế như trên không phải theo chu kỳ vẫn đoán định được phần nào mà còn có nhiều yếu tố bất ngờ. Liệu doanh nhân Việt Nam có nên sẵn sàng tâm thế trước biến động khó lường như vậy từ nay về sau hay không? Trước tình huống này, ưu điểm và nhược điểm của doanh nhân Việt Nam là gì?
- Đúng là những chu kỳ kinh tế bị phá vỡ bởi những biến cố đặc biệt. Trước đó, không vị chuyên gia kinh tế nào đặt ra kịch bản Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) nâng lãi suất lên tới 5,75%.
Vấn đề là làm sao chúng ta có thể nhận diện và phản ứng nhanh nhạy trước những khủng hoảng bất thường có thể xảy ra trong tương lai? Cách đây 10 năm, tôi từng đề nghị với lãnh đạo Chính phủ thành lập một nhóm quản lý khủng hoảng kinh tế (economic crisis management team) theo mô hình của Mỹ. Các chuyên gia trong nhóm sẽ nghiên cứu, tiên liệu các khủng hoảng có thể xảy ra, do biến đổi khí hậu, bệnh dịch hay biến động trong quan hệ quốc tế..., xây dựng các kịch bản về mức độ ảnh hưởng, từ đó, xử lý và kiểm soát tốt nhất các tác động từ khủng hoảng, giúp nền kinh tế có thêm khả năng chống chịu và phục hồi. Nhưng tiếc thay một nhóm quản lý khủng hoảng kinh tế như vậy chưa bao giờ được thành lập ở Việt Nam, vì hình như chúng ta luôn hướng tới một bức tranh màu hồng và tránh những tiên liệu mang tính tiêu cực. Nhưng tôi vẫn kiên trì đề xuất thành lập bộ phận này, cho thời điểm hiện nay và cho những năm sắp tới.
Người Việt nói chung và một bộ phận doanh nhân Việt có ưu điểm là lạc quan. Cộng với khả năng linh hoạt và phẩm chất tự tin, chúng ta tự thuyết phục chính mình rằng sẽ luôn có cách vượt qua khó khăn xảy đến. Thế nhưng, đã và sẽ còn có nhiều tình huống doanh nhân Việt đối diện mà không giải quyết được. Trong chín tháng đầu năm 2023, bình quân mỗi tháng 13.000 doanh nghiệp tuyên bố phá sản hay ngưng hoạt động, tăng từ 10.000 doanh nghiệp năm ngoái. Chúng ta cần phải nghiên cứu và rút kinh nghiệm từ những thất bại trong thời kỳ Covid và hậu Covid.
Có thể kể ra đây một vài bài học điển hình trong quá khứ và những diễn biến địa chính trị hiện nay mà chúng ta cần quan tâm.
Thứ nhất là cải thiện môi trường, không gian làm việc tại các khu công nghiệp, nhà máy trên cả nước, tránh tình trạng lây nhiễm chéo dịch bệnh dẫn tới đình trệ sản xuất như trong năm 2021. Thứ hai, sang năm 2022, với việc Fed liên tục tăng lãi suất, chúng ta cần có các kịch bản dự đoán, trung hòa các tác động tới nền kinh tế Việt Nam. Riêng về chính sách tiền tệ, tỷ giá, chúng ta cần cẩn trọng trong việc điều hành lãi suất và tỷ giá, để một mặt giảm lãi suất nhằm hỗ trợ nền kinh tế nhưng đồng thời không làm mất giá tiền đồng và đẩy tỷ giá tăng cao. Thứ ba, trước việc đụng độ quân sự ở dải Gaza đang nóng lên, cần dự đoán diễn biến sắp tới và tác động của nó tới kinh tế thế giới, trước mắt là giá dầu, xuất khẩu sang Trung Đông. Thậm chí, phải lường trước nguy cơ xung đột kéo dài, có tác động sâu sắc tới các nền kinh tế lớn trên toàn cầu và Việt Nam, tương tự như xung đột tại Ukraine.
Với các doanh nghiệp, tính chuyên nghiệp của chủ doanh nghiệp được thể hiện ở việc họ biết lập kế hoạch kinh doanh và lập kế hoạch dự phòng rủi ro, ngay cả khi quy mô doanh nghiệp của họ chỉ ở mức siêu nhỏ với một vài hay vài chục nhân công. Vấn đề quản lý rủi ro tín dụng cũng vô cùng quan trọng. Chúng ta đang chứng kiến hiện tượng là trước biến động nguồn vốn, nhiều doanh nghiệp bị động hoàn toàn. Vậy nên, trong kế hoạch kinh doanh, các doanh nghiệp phải có các phương án dự phòng, ngay cả với rủi ro nợ xấu khi khách hàng không trả tiền đúng hạn hay quỵt tiền hàng.
Tất nhiên, thực hành cách quản trị doanh nghiệp theo chuẩn mực thế giới như vậy bước đầu sẽ không dễ dàng. Tuy nhiên, đó không phải lý do để bỏ qua việc đó mà chúng ta phải đào tạo để mỗi doanh nhân đều có những kiến thức quản trị doanh nghiệp cơ bản. Chính phủ, các bộ liên quan, các hội nghề nghiệp, tổ chức doanh nghiệp đều có thể hỗ trợ doanh nghiệp trong việc này. Thậm chí, nếu cần thiết, chúng ta có thể quy định các chứng chỉ quản trị doanh nghiệp là điều kiện được ưu tiên trong xét duyệt các hỗ trợ về tài khóa, tiền tệ, trong tiếp cận tín dụng ngân hàng... Nguồn lực phải được trao cho người có năng lực và quốc gia khởi nghiệp cũng phải dựa trên tinh thần như vậy.
Trong nguy có cơ?
KTSG: Nhiều ý kiến cho rằng, đây còn là thời khắc chuyển đổi, một phần để bắt kịp xu hướng kinh tế thế giới như kinh tế số, kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh, một phần là yêu cầu bắt buộc của thị trường đích, như kinh tế xanh. Bất lợi ngay từ điểm xuất phát, theo ông, doanh nhân Việt nên lựa chọn cách tiếp cận như thế nào để tối đa hóa lợi thế so sánh và hạn chế tới mức thấp nhất những bất lợi nói trên?
- Quả thật, nếu chậm hội nhập với xu hướng chung, hàng hóa Việt Nam sẽ mất chỗ đứng trên thế giới. Các thị trường như Mỹ, châu Âu, càng ngày càng áp dụng phổ biến tiêu chuẩn xanh cho hàng hóa nhập khẩu, ngay cả từ Việt Nam hay Trung Quốc.
Vấn đề là làm sao doanh nghiệp Việt có thể thay đổi khi họ đang gặp bất lợi về trình độ phát triển kinh tế, trình độ công nghệ, chất lượng nguồn nhân lực...?
Tôi rất mừng vì trong chuyến thăm Việt Nam đầu tháng 9-2023, Tổng thống Mỹ Joe Biden đề xuất hỗ trợ Việt Nam hai vấn đề lớn là hợp tác trong công nghệ và đổi mới sáng tạo cũng như chuyển đổi sạch. Chúng ta phải theo dõi để thúc đẩy những cam kết thể hiện trong các biên bản ghi nhớ hai bên đã ký được thực hiện.
Về phía quản lý nhà nước, ngoài các chính sách về tài khóa, tiền tệ hỗ trợ cho doanh nghiệp tham gia chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn..., phải có những công bố thông tin cụ thể xem quá trình đó đã bắt đầu được bao lâu, đang diễn tiến thế nào, đã đạt được kết quả gì, việc chuyển đổi giúp cải thiện chất lượng không khí nói riêng, môi trường sống nói chung ra sao... Có như vậy mới tiếp thêm động lực rót vốn và tham gia cho nhà đầu tư và doanh nghiệp.
Chủ các doanh nghiệp có ý định chuyển đổi xanh, ứng dụng kinh tế tuần hoàn phải bắt đầu đầu tư những khu vực, sản phẩm họ có lợi thế nhất và tập trung nguồn lực vào đó. Giống như giọt nước rơi xuống rồi lan dần ra xung quanh, nếu đạt được thành tựu ở các phân khúc có lợi thế, doanh nghiệp sẽ có thêm vốn tín dụng, vốn kinh nghiệm để tiến hành chuyển đổi ở những mảng khác.
KTSG: Trong thách thức luôn có cơ hội, điều này có đúng với doanh nghiệp Việt trong thời điểm hiện tại?
- Theo tôi, quan trọng nhất là cả các nhà quản lý, các vị điều hành doanh nghiệp phải nhìn nhận một cách khách quan và trung thực về thực trạng doanh nghiệp, thực trạng của nền kinh tế, xác định các điểm trì trệ, điểm nghẽn có thể khơi thông, tìm ra điểm kích hoạt để cải thiện tình hình. Làm được như vậy mới có thể nói tiếp về cơ hội, trong cái nguy có những cái cơ nào.
