(KTSG Online) – Tại dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV, hai khái niệm “kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo” và “kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất” được xác định là hai trụ cột song hành trong nền kinh tế. Nhưng làm thế nào để hai thành phần kinh tế này phối hợp nhịp nhàng, hướng tới mục tiêu tăng trưởng hai chữ số trong 5 năm tới không phải câu hỏi dễ giải đáp.
- Việt Nam - Đường đến quốc gia thu nhập cao
- Tăng trưởng xanh và tuần hoàn - Hướng đi nào cho doanh nghiệp Việt Nam?
Vì sao Doanh nghiệp Nhà nước chưa thể ‘sải cánh bay cao’?
Trước khi kinh tế tư nhân được thừa nhận là “một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế”, thì kinh tế Nhà nước, gồm toàn bộ tài nguyên quốc gia, doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) và có vốn Nhà nước, luôn chủ thể giữ vai trò dẫn dắt trong những lĩnh vực có tính chất chiến lược, gồm: viễn thông (Viettel, MobiFone, VNPT); lương thực (Vinafood I, Vinafood II); năng lượng (EVN, PVN, Petrolimex); hạ tầng (ACV, Tân Cảng Sài Gòn); giao thông - vận tải (Vietnam Airlines)…
Trong đó, Viettel đã làm chủ hoàn toàn các thiết bị trong hệ sinh thái thiết bị 5G và xuất khẩu nhiều sản phẩm công nghệ cao sang thị trường nước ngoài. Thậm chí, hỗ trợ nhiều bộ, ngành, địa phương trên 3 lĩnh vực, gồm: chính quyền số; kinh tế số; xã hội số.
Nhưng ngoài một số đơn vị, hầu hết DNNN hoạt động trong các ngành, lĩnh vực then chốt đều vận hành theo phương thức khép kín, chưa tạo nhiều điều kiện để doanh nghiệp khác tham gia vào chuỗi sản xuất, tiêu thụ, theo bà Nguyễn Thu Thủy – Phó cục trưởng, Cục phát triển DNNN (Bộ Tài chính).
Hơn nữa, dù quản lý tổng tài sản trị giá hơn 4,3 triệu tỉ đồng (chưa tính giá trị tài sản Nhà nước tại Vietcombank, BIDV, VietinBank, Agribank), nhưng tổng mức đầu tư của DNNN còn thấp, nên chưa phát huy hết vai trò động lực cho tăng trưởng kinh tế. Theo báo cáo của Bộ Tài chính, tổng vốn đầu tư năm 2024 của 19 tập đoàn, tổng công ty Nhà nước là 160.000 tỉ đồng. Nhưng riêng EVN đã chiếm hơn 70% tổng vốn đầu tư, với 112.892 tỉ đồng.
Giải thích điều này, ông Nguyễn Đình Tuấn, Phó tổng giám đốc MobiFone thẳng thắn thừa nhận “nhìn việc CMC ra quyết định đầu tư trong vài nốt nhạc mà thèm”. Bởi doanh nghiệp tư nhân này chỉ mất 1 tháng để quyết định xây 3 trung tâm dữ liệu, trong khi các DNNN phải phải lập kế hoạch. Đồng thời, phải định lượng một số bài toán, như: ‘cần làm gì trong 1-3 năm tới?’ và ‘trình những cấp có thẩm quyền nào?’…
“Với các doanh nghiệp sản xuất hay năng lượng, kế hoạch có thể định lượng được. Nhưng với doanh nghiệp công nghệ, nhiều giá trị nằm trong ý tưởng, tầm nhìn của nhà quản lý, nên định lượng rất khó. Trong khi với công nghệ, chỉ cần chậm 6 tháng đã thụt lùi rồi”, ông Tuấn nói.
Không chỉ ông Tuấn, tại một diễn đàn về nâng cao năng lực cạnh tranh của DNNN diễn ra ít ngày trước, ông Chử Đức Hoàng, Chánh văn phòng, Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia (Bộ Khoa học & Công nghệ - KHCN) thậm chí gửi lời chúc tới các DNNN và lãnh đạo đơn vị “chi được tiền cho KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số”, trong bối cảnh một số hành lang pháp lý như Nghị quyết 57 và Luật Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo (KHCN&ĐMST) đã xuất hiện, với tư duy “kiến tạo phát triển”, thay vì “quản lý hành chính”.
Bà Hà Thị Thu Hằng, Phó trưởng ban Kế hoạch và phát triển của Vietnam Airlines, cũng “than” vướng quy trình phê duyệt đầu tư. Chẳng hạn, nhà sản xuất may đều yêu cầu hãng đặt mua số lượng lớn, để được hưởng mức giá tốt. Nhưng việc trình đề án đầu tư, như đề án phát triển đội tàu bay thân hẹp, đã kéo dài từ trước dịch Covid-19, tới nay mới được phê duyệt.
Với yếu tố thực hành xanh, hiện Vietnam Airlines phải bù trừ khí thải carbon với các chuyến bay quốc tế, nhưng chưa nhận được hướng dẫn, hay hỗ trợ cụ thể từ cơ quan quản lý trong nước.
Làm gì để doanh nghiệp Nhà nước ‘dám’ dẫn dắt phát triển KHCN
Thực tế, tại dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV, Đảng đã định hướng việc gắn kết giữa KHCN và kinh tế, với thông điệp "phát triển khoa học - công nghệ là nhiệm vụ đột phá, là điều kiện để Việt Nam bước sang nền kinh tế tri thức".
Hơn nữa, các chính sách như Nghị quyết 57, Luật KHCN ĐMST, cũng như Dự án Luật Trí tuệ nhân tạo và Dự án Luật Chuyển đổi số đang được thảo luận và lấy ý kiến, với các quy định, gồm: cơ chế sandbox; tự chủ thực chất; cho phép dùng ít nhất 1% ngân sách nhà nước hàng năm – tương ứng 25.000 tỉ đồng - cho chuyển đổi số, tập trung vào các lĩnh vực chiến lược như trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, nền tảng số… đang tạo “cơ hội vàng” để DNNN dẫn dắt đổi mới.
Bởi trong bức tranh chung về đổi mới công nghệ, những thương hiệu đi đầu vẫn là tập đoàn kinh tế Nhà nước, như VNPT phát triển nền tảng GenAI tiếng Việt, Viettel làm chủ công nghệ 5G Made in Việt Nam và thiết bị viễn thông lõi…
Do đó, để phát huy vai trò của DNNN và kinh tế Nhà nước, góp phần thúc đẩy tăng trưởng hai chữ số một cách bền vững, TS Chử Đức Hoàng cho rằng, ngoài việc khẩn trương ban hành Nghị quyết mới về DNNN, cần thay đổi tư duy quản lý với nhóm này theo tinh thần “phân cấp có trách nhiệm” và “cho phép thử nghiệm đổi mới.
Theo đó, các công nghệ đột phá như AI generative, blockchain, biotechnology có thể triển khai trong môi trường kiểm soát, với thời hạn 12-24 tháng. Đồng thời, trao quyền tự chủ tài chính thực chất cho DNNN theo quy định tại Luật KHCN&ĐMST 2025, kèm nguyên tắc giao chỉ tiêu rõ ràng theo KPI đo lường được và không can thiệp và các vấn đề vi mô.
“Có thể giám sát kết quả đầu ra, thay vì kiểm soát quy trình và xử lý trách nhiệm minh bạch khi không đạt mục tiêu, nhằm tạo động lực đổi mới mạnh mẽ”, ông Hoàng lưu ý.
Bên cạnh đó, Đảng và Nhà nước cần giao DNNN nhiệm vụ làm chủ các công nghệ chiến lược, gồm: trí tuệ nhân tạo, chip bán dẫn, mạng 5G và 6G, năng lượng sạch, công nghệ sinh học… kèm cơ chế đặc biệt cho các lĩnh vực như an ninh, quốc phòng, hạ tầng quan trọng, nhằm đảm bảo nguồn lực ổn định, dài hạn cho nghiên cứu, phát triển công nghệ lõi.
Tương tự, từ góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Đình Tuấn và Hà Thị Thu Hằng cho rằng cần có cơ chế cho phép người đứng đầu được quyền chịu trách nhiệm và ra quyết định nhanh hơn trước các vấn đề nội tại doanh nghiệp. Đồng thời, có hướng dẫn rõ ràng hơn về tính chất sở hữu, khi doanh nghiệp có hai cơ quan đại diện vốn là Bộ Tài chính và SCIC, để tránh gây lúng túng trong quản trị, đặc biệt ở các dự án đầu tư dài hạn.
Còn ông Lưu Trung Thái, Chủ tịch HĐQT MB, nhấn mạnh việc cần có tư duy làm việc và áp dụng các phương pháp, tương tự các công ty công nghệ, khi số hoá hoạt động kinh doanh. Ngoài ra, cho phép DNNN có chế độ trả lương như doanh nghiệp tư nhân.
Theo đó, MB đầu tư khoảng 100 triệu đô la Mỹ/năm cho công nghệ trong 7 năm liên tục, hướng tới áp dụng công nghệ mới nhất, để giải bài toán có khách hàng nhanh.
“Trong 5 năm trở lại đây, mỗi năm ngân hàng có 5-7 triệu khách hàng mới, dẫn đầu thị trường về số lượng giao dịch và số lượng khách hàng mới vào hệ thống. Từ đó, chúng tôi mạnh dạn xin ý kiến của các cổ đông, cho phép đầu tư lớn cho công nghệ và tăng cường công tác nhân sự cho chuyển đổi số và dữ liệu”, ông Thái nói tại một hội nghị, với chủ đề “DNNN tiên phong trong chuyển đổi số và thúc đẩy tăng trưởng”.
