Thói quen xay lúa ướt làm thiệt hại hàng ngàn tỉ đồng
Hồng Văn
 |
| Thói quen bán lúa ướt của nông dân và thói quen xay lúa ướt của các nhà máy xay xát đã làm Việt Nam thiệt hại hàng ngàn tỉ đồng mỗi năm. Ảnh: TL |
(TBKTSG Online) – Thông thường khi nói tới các loại trái cây, nông sản Việt Nam đạt tiêu chuẩn xuất khẩu thì nhiều người nhìn nhận chất lượng và giá cả của chúng đều cao hơn hàng hóa cùng loại bán trên thị trường nội địa. Thế nhưng hạt gạo Việt Nam lại đi ngược lại với “quy luật” thị trường này.
Đó chính là nghịch lý của hạt gạo Việt Nam mà tiến sĩ Phan Hiếu Hiền, một chuyên gia lâu năm về cơ khí chế biến lúa gạo Trường Đại học Nông Lâm TPHCM nói với Thời báo Kinh tế Sài Gòn Online bên lề hội thảo công nghệ sau thu hoạch diễn ra trong ba ngày, từ 21 đến 23-4 tại Vũng Tàu.
Quy trình ngược
Theo thống kê của tiến sĩ Hiền, trong 10 năm qua, số lượng máy sấy ở vùng trọng điểm xuất khẩu gạo ĐBSCL tăng gấp 4 lần, lên 6.000 máy và năng suất sấy cũng tăng từ bình quân 4 tấn/mẻ lên 7 - 8 tấn/mẻ, nhờ vậy sản lượng lúa được sấy như vụ hè thu, đạt 8% sản lượng 10 năm trước, nay đạt được 32%.
Tuy nhiên, lượng máy sấy vẫn thiếu so với nhu cầu do khả năng đầu tư của nông dân có hạn, nên công nghiệp xay xát gạo ở ĐBSCL phải biến hóa để thích ứng. Đó là phải xay xát khi lúa còn hơi ẩm, 15 - 17%, thậm chí 18 - 19% trong khi yêu cầu chuẩn là độ ẩm của lúa đưa vào xay xát phải dưới 15%.
Theo cách nghĩ của bà con nông dân, một nhà xay xát được coi là “giỏi” nếu lúa ẩm thế nào cũng xay được. Xay xong bán ngay để ăn hoặc làm bún và khi cần xuất khẩu thì sấy gạo lại mà lẽ ra phải sấy lúa trước rồi mới xay xát sau.
“Lúc đầu trông cũng “sáng tạo”, riết rồi thành quen cái quy trình ngược này”, ông Hiền cho hay.
Một quy trình xay xát chuẩn, phơi sấy lúa đạt ẩm độ chuẩn trước khi xay thì tỷ lệ gạo thu hồi sau xay xát 68% gạo nguyên và tấm, trong đó 52 - 54% gạo nguyên. Nhưng với quy trình ngược này thì gạo và tấm thu hồi chỉ đạt 60 - 66%, riêng gạo nguyên chỉ đạt 40 - 48%.
Ông Hiền tính toán rằng, vào năm 2003, cứ làm ra 3 triệu tấn gạo xuất khẩu thì quy trình phơi sấy và xay xát của Việt Nam hiện nay đã làm giảm 18% giá trị, tức thiệt hại khoảng 100 triệu đô la Mỹ; vì 100 kg lúa ở ĐBSCL chỉ cho ra 33 kg gạo xuất khẩu.
Năm 2007, tỷ lệ thu hồi khi xay xát lúa thành gạo đủ tiêu chuẩn xuất khẩu được nâng lên, cứ 100 kg lúa ra 45 kg gạo xuất khẩu, còn nông dân vẫn cứ thiệt hại thông qua giá gạo bán trên thị trường thấp.
Nghịch lý hạt gạo
 |
| Gạo bán ở các chợ tại TPHCM tính ra cao hơn giá gạo xuất khẩu 20 - 30%. Ảnh: TL. |
Không chỉ tiến sĩ Hiền mà nhiều chuyên gia nông nghiệp đến từ Ngân hàng Phát triển châu Á, Viện lúa quốc tế Irri, các viện trường trong nước đều trăn trở với nghịch lý: gạo tiêu thụ nội địa có chất lượng cao hơn hẳn gạo xuất khẩu.
Tính ra hiện nay, gạo bán trên thị trường nội địa cho người tiêu dùng trong nước có giá bình quân 600 - 1.000 đô la Mỹ/tấn thì gạo xuất khẩu chỉ 400 -600 đô la Mỹ /tấn, thậm chí thấp hơn trong tình hình hiện nay, ngược lại với các loại nông sản xuất khẩu khác.
Gạo Việt Nam xuất khẩu chủ yếu là loại 5%, 10% và 25% tấm nhưng các loại gạo này gần như bán trên thị trường nội địa thì người tiêu dùng chê.
Một chuyên gia nông nghiệp ở Tiền Giang lý giải, lúa nội địa từ Gò Công của tỉnh này được sấy bằng máy xuống 14 - 15% độ ẩm rồi xay xát ra gạo trắng và đưa ra chợ ngay, còn gạo xuất khẩu từ Mộc Hóa ở Long An lại theo “quy trình ngược”, xay lúa khi lúa còn ẩm độ cao, xay lúa từ đủ thứ giống tạp nham rồi mới sấy gạo.
Sở dĩ thương nhân buôn bán gạo trên thị trường nội địa chấp nhận sấy lúa trước mới xát ra gạo là vì họ làm đúng quy trình, lúa được bảo quản tốt, được phơi sấy rồi mới xay xát nên khi đưa ra thị trường, thương nhân lời ít nhất được 400 đồng/kg lúa, trong khi các doanh nghiệp xuất khẩu chỉ lời dưới 100 đồng/kg lúa.
Cứ xuất 5 triệu tấn gạo, thiệt hại hơn 4.000 tỉ đồng
Ông Bùi Phong Lưu, Giám đốc Công ty cơ khí Bùi Văn Ngọ, doanh nghiệp cung cấp máy sấy, máy xay xát gạo hàng đầu ở ĐBSCL hiện nay, cho biết qua tính toán của ông, thói quen xay xát gạo từ lúa có ẩm độ cao đã làm Việt Nam thiệt hại nặng nề. Cứ 10 triệu tấn lúa cho ra 5 triệu tấn gạo xuất khẩu thì thiệt hại hơn 3.000 tỉ đồng. Phần lớn các nhà máy xay xát gạo hiện nay ở ĐBSCL chấp nhận (đã thành thói quen) lúa có độ ẩm 18%, làm cho chất lượng gạo giảm, tạm tính thiệt hại 30 đô la Mỹ/tấn gạo, cứ 5 triệu tấn mất đi 150 triệu đô la Mỹ.
Không chỉ thiệt hại về giá bán do có ẩm độ cao mà còn thiệt hại do tổn thất điện năng cho việc xay xát, đánh bóng gạo xuất khẩu... Những con số ông Lưu đưa ra tại hội thảo khiến nhiều người giật mình, chỉ việc xay lúa ướt dẫn đến hao phí điện năng quy thành tiền cho 10 triệu tấn lúa lên tới 156 tỉ đồng; chưa kể hư hao máy móc thiết bị xay xát khi xay lúa ướt cũng gần cả 100 tỉ nữa.
Một tổn thất lớn khác chính là do gạo bị gãy vỡ tăng lên khi xay lúa có ẩm độ cao. Nếu xay lúa ướt, ông Lưu cho biết có tới 7% gạo thành phẩm bị gãy vỡ thay vì ra gạo nguyên. Rồi tổn thất từ cám thu được cũng ít hơn mà tính ra cả hai khoản này cũng lên tới 1.450 tỉ đồng cho 5 triệu tấn gạo xuất khẩu.
Bảng phân tích từng khoản thiệt hại từ thói quen xay lúa ướt mà ông Lưu đưa ra cộng dồn lên tới 4.216 tỉ đồng nếu mỗi năm Việt Nam dùng 10 triệu tấn lúa để xay ra 5 triệu tấn gạo xuất khẩu.
