Thông tư 13: nửa kín, nửa hở...
Ngọc Hùng - Minh Tâm
 |
| Me khô có nguồn gốc từ Campuchia và Thái Lan bày bán tại chợ Tịnh Biên, An Giang. Ảnh: Minh Tâm. |
(TBKTSG) - Thông tư 13/2011/TT-BNNPTNT (gọi tắt là Thông tư 13) về kiểm tra hàng hóa nhập khẩu có nguồn gốc thực vật đã được thực thi hơn một tháng. Tuy nhiên, việc áp dụng thông tư này đang gây khó cho doanh nghiệp nhập khẩu, trong khi mục tiêu ngăn chặn hàng kém chất lượng từ một vài nước như những người làm chính sách hướng tới cũng chưa thể đạt được.
Hở sườn
Thông tư 13 quy định, những sản phẩm có nguồn gốc thực vật trước khi nhập khẩu vào Việt Nam bắt buộc phải có giấy chứng nhận an toàn vệ sinh thực phẩm. Để được cấp giấy chứng nhận, doanh nghiệp phải qua các bước kiểm tra, lấy mẫu và xét nghiệm của cơ quan chức năng cùng thời điểm thông quan hàng nhập khẩu. Cũng theo quy định, những sản phẩm nông nghiệp khi nhập vào Việt Nam bắt buộc phải được bao gói và ghi nhãn với các thông tin như tên hàng hóa, tên và địa chỉ cơ sở sản xuất; mã số (nếu có) bằng tiếng Việt hoặc có nhãn phụ tiếng Việt.
Quy định là vậy nhưng hóa ra lại có ngoại lệ khi nông sản nhập khẩu từ Trung Quốc, Lào, Campuchia vẫn có thể vô tư nhập khẩu mà không cần phải kiểm tra, kiểm dịch.
Theo quy định về hoạt động thương mại biên giới thì các thương nhân biên giới ở các tỉnh thành có chung đường biên với Trung Quốc, Lào, Campuchia mỗi ngày có thể mua bán qua cửa khẩu lượng hàng hóa trị giá đến 2 triệu đồng. Theo ông Phùng Hữu Hào, Phó cục trưởng Cục Quản lý chất lượng nông lâm, thủy sản (Nafiqad), hàng hóa buôn bán biên mậu này không phải làm các thủ tục hải quan, đồng nghĩa với việc không qua kiểm dịch động vật, thực vật hay lấy mẫu kiểm nghiệm để cấp chứng nhận an toàn vệ sinh thực phẩm. “Thông tư 13 do đó không có tác dụng với đối tượng này, hàng hóa này”, ông Hào nói.
Cũng theo ông Hào, còn một lượng hàng hóa không nhỏ, trong đó có hàng thực phẩm, nông sản từ các nước láng giềng kể trên hàng ngày vẫn vào Việt Nam qua các đường mòn, lối mở. Tất nhiên, hàng này không hề được kiểm soát vệ sinh, kiểm dịch.
Trao đổi với TBKTSG, ông Nguyễn Hùng Cường, Phó phòng Công thương của huyện biên giới Tịnh Biên, tỉnh An Giang, thừa nhận các loại trái cây có nguồn gốc Thái Lan, Campuchia như xoài, măng cụt, me khô, chôm chôm… bán tại chợ biên giới Tịnh Biên đều là hàng theo đường biên mậu, không phải chịu thuế nên giá rẻ. Không cho biết chính xác lượng hàng nông sản dạng này qua lại biên giới mỗi ngày vì “phải đến cuối tháng bên hải quan mới tập hợp và gửi thông báo”, nhưng ông này khẳng định con số là không nhỏ. Chỉ riêng tại An Giang đã có hai cửa khẩu quốc tế là Tịnh Biên, Khánh Bình và một cửa khẩu cấp địa phương là Vĩnh Xương.
Ông Hào cho rằng, để lấp chỗ “hở sườn” này của Thông tư 13, Nafiqad chỉ còn cách đề nghị lực lượng bộ đội biên phòng thực hiện luôn việc kiểm dịch động thực vật.
Khó cho doanh nghiệp
Thông tư 13 có hiệu lực (từ 1-7) đã ngay lập tức bị doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng phản ánh là gây khó cho họ. Điển hình nhất là câu chuyện xung quanh mặt hàng nhập khẩu điều thô của các doanh nghiệp thuộc Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas).
Chỉ sáu ngày sau khi Thông tư 13 được áp dụng, Vinacas đã có văn bản gửi Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) kiến nghị đưa điều thô ra khỏi mặt hàng phải kiểm tra vệ sinh an toàn thực phẩm theo quy định mới và giải quyết tình trạng hơn 400 container điều thô (10.000 tấn) bị kẹt tại các cảng do vướng quy định mới đang đặt nhiều doanh nghiệp trước nguy cơ không kịp giao hàng theo hợp đồng đã ký kết, bị đối tác phạt.
Trao đổi với TBKTSG, ông Đặng Hoàng Giang, Tổng thư ký Vinacas, nêu các cơ sở của kiến nghị trên. Thứ nhất, điều thô chưa phải thực phẩm vì còn lớp vỏ cứng bên ngoài. Ngoài ra, Thông tư 13 từ khi ban hành đến khi có hiệu lực đã không có một hướng dẫn nào từ cơ quan có trách nhiệm để giúp doanh nghiệp biết phải thực hiện những gì. Chưa hết, Thông tư 13 được ký vào ngày 16-3-2011 và áp dụng từ 1-7 là gây khó cho doanh nghiệp vì đa phần hợp đồng mua điều thô từ châu Phi, Indonesia, Campuchia đều ký từ đầu năm.
Trước kiến nghị trên, Nafiqad nêu quan điểm tất cả những sản phẩm thực vật chế biến thành thức ăn đều gọi là thực phẩm. Và điều thô, nhập vào Việt Nam để chế biến thành đồ ăn cũng không phải là ngoại lệ. Thời điểm đó, ông Nguyễn Như Tiệp, Cục trưởng Nafiqad, cho biết: “Theo quy định của WTO, chúng tôi đã có công văn gửi những nơi liên quan hoạt động xuất nhập khẩu trước 60 ngày, tức là từ hồi tháng 3 để chuẩn bị. Đây là khoảng thời gian khá dài để doanh nghiệp xuất nhập khẩu chuẩn bị nhưng không hiểu vì sao nhiều đơn vị tỏ ra bất ngờ với quy định này”.
Cùng quan điểm, ông Bùi Sĩ Danh, Phó cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật, Bộ NN&PTNN, cũng cho rằng các mặt hàng thực phẩm ngoài việc phải kiểm dịch thực vật thì từ 1-7 phải có giấy chứng nhận an toàn về vi sinh vật, hàm lượng thuốc bảo vệ thực vật ở dưới mức cho phép… Và vì vậy, điều thô nhập khẩu là một mặt hàng thực phẩm, ngoài kiểm tra kiểm dịch thực vật còn phải qua kiểm tra an toàn thực phẩm.
Đến 20-7, Vinacas lại tiếp tục có văn bản kiến nghị Bộ trưởng Bộ NN&PTNN xem xét đưa mặt hàng điều thô ra khỏi mặt hàng phải kiểm tra an toàn thực phẩm theo quy định của Thông tư 13. Lần này, lý do Vinacas đưa ra là theo Cục Bảo vệ thực vật, trong hơn 10 năm qua chưa có lô hàng điều thô nào nhập khẩu không đảm bảo an toàn thực phẩm.
Vinacas cũng dẫn lời của các công ty kiểm nghiệm hàng nông sản xuất khẩu của Việt Nam như Vinacontrol, Cafecontrol rằng mối nguy về mất an toàn thực phẩm từ điều thô là không có. Ngoài ra, Vinacas còn đưa ra lý do: hạt điều thô khi nhập về Việt Nam phải qua nhiều công đoạn như xử lý nhiệt, tách cắt vỏ, sấy chân không trước khi đóng gói xuất khẩu trở lại, không cho tiêu dùng nội địa nên đã giúp hạt điều đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Vinacas cũng đề nghị Bộ NN&PTNN sau này nếu đưa ra những văn bản chính sách có liên quan đến ngành điều thì cần cho hiệp hội này cùng tham gia soạn thảo để tránh trường hợp gây lúng túng cho doanh nghiệp như Thông tư 13.
Trước những lý lẽ trên, Bộ NN&PTNN cuối cùng đã phải chấp nhận cho hơn 400 container điều kẹt cảng kể trên cũng như những lô hàng khác ở các mặt hàng khác đã ký trước ngày 1-7 được thông quan hết, không cần kiểm tra thực vật, an toàn thực phẩm. Thông tư 13 sẽ chỉ áp dụng cho các lô hàng ký sau ngày 1-7. Vẫn chưa hài lòng, Vinacas tiếp tục kiến nghị và cuối cùng, ngày 27-7, Bộ NN&PTNT đã đồng ý cho điều thô không phải kiểm tra an toàn thực phẩm.
Ông Bùi Bá Bổng, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, giải thích việc ban hành Thông tư 13 là nhằm ngăn cản một số sản phẩm có nguồn gốc thực vật kém chất lượng nhập vào Việt Nam nhưng đã gây khó cho một số ngành nên điều chỉnh cho phù hợp. “Hiện giá điều xuất khẩu đang ở mức cao nên việc điều chỉnh lại Thông tư 13 là cần thiết để ngành điều không mất đi cơ hội kinh doanh trong thời gian tới”, ông Bổng nói.
Câu chuyện điều thô đến đây tạm thời được giải quyết nhưng nhiều doanh nghiệp, ngành hàng khác thì vẫn đang tiếp tục lo lắng. Cho đến thời điểm này, chỉ có bảy nước là Mỹ, Canada, Trung Quốc, Úc, Thái Lan, Pháp và New Zealand đã đăng ký tuân thủ Thông tư 13, trong khi doanh nghiệp thì nhập hàng từ hàng chục nước trên thế giới.
Ông Nguyễn Đặng Hiến, Tổng giám đốc Công ty Tân Quang Minh (Bidrico), cho biết tại thời điểm này, mọi đơn hàng nhập khẩu các loại dược liệu, nguyên liệu từ nước ngoài để sản xuất nước giải khát trong năm nay của đơn vị này đã xong xuôi. Tuy nhiên, ông Hiến lo lắng cho các đơn hàng của năm sau.
“Chi hội các doanh nghiệp ngành hàng lương thực thực phẩm của chúng tôi đang chuẩn bị họp các thành viên để bàn về Thông tư 13. Chúng tôi sẽ tập hợp các ý kiến rồi có văn bản chính thức gửi tới các cơ quan chức năng. Những ràng buộc pháp lý mà gây khó cho doanh nghiệp thì cần được điều chỉnh cho phù hợp thực tế”, ông Hiến nói.
