(KTSG Online) – Một số kết quả nghiên cứu cho thấy sản xuất nông nghiệp kết hợp năng lượng mặt trời giúp tăng hiệu quả kinh tế đáng kể. Tuy nhiên, để đưa loại hình nông nghiệp kết hợp năng lượng vào cuộc sống nhiều hơn, vấn đề cơ chế chính sách phải được tháo gỡ…
Sản xuất nông nghiệp kết hợp với năng lượng mặt trời ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) nói riêng và Việt Nam nói chung được chia làm ba nhóm, bao gồm nhóm năng lượng mặt trời kết hợp trồng trọt hoặc kết hợp chăn nuôi và cuối cùng là nuôi trồng thuỷ sản.
Theo đó, một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng, sản xuất nông nghiệp kết hợp với lắp đặt pin năng lượng mặt trời có tiềm năng phát triển khi một số loại cây trồng thích ứng cao, mang lại thu nhập nhiều hơn cho người sản xuất.
Những “gợi ý” lựa chọn kết hợp
Tại hội thảo “Thực trạng và tiềm năng phát triển năng lượng mặt trời nông nghiệp tại Việt Nam” diễn ra ở thành phố Cần Thơ mới đây, ông Vũ Dương Quỳnh, Bộ môn hoá môi trường thuộc Viện môi trường nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) nhấn mạnh, sản xuất nông nghiệp kết hợp năng lượng mặt trời có tiềm năng để phát triển khi mang lại hiệu quả khá tốt cho người nông dân.
Để có cơ sở lựa chọn “loại cây phù hợp” trồng dưới tấm pin năng lượng mặt trời, từ năm 2021 đến nay, rau muống, dưa leo, bí đao, lúa, khổ qua, cà chua, cà nâu…, đã được chọn thí điểm tại mô hình ở ấp An Hoà, xã Châu Lăng, huyện Tri Tôn, tỉnh An Giang (quy mô 400 m2). Độ che phủ của tấm pin được thí nghiệm ở tỷ lệ 30%, 50% và 70% so với mô hình đối chứng không che để tìm được loại cây trồng thích hợp, tức cho năng suất ổn định, thậm chí vượt hoặc thấp hơn so với đối chứng.
Kết quả thí điểm cho thấy, năng suất rau muống và dưa leo cao hơn rõ rệt khi tỷ lệ che của tấm pin cao hơn so với không che ở mô hình đối chứng. Chẳng hạn, rau muống khi bị che 70%, năng suất đạt cao nhất tương ứng gần 10 tấn/héc ta và khi giảm khi tỷ lệ che xuống 50%, 30% và không che năng suất lần lượt đạt khoảng 9, 8 và 7 tấn/héc ta.
Đối với bí đao, khi sản xuất trong điều kiện tỷ lệ che của tấm pin là 30% và 50% cho năng suất cao hơn so với mô hình đối chứng không che, tuy nhiên, khi tỷ lệ che 70% năng suất thấp hơn mô hình đối chứng.
Với cây lúa, kết quả thí nghiệm cho thấy năng suất tỷ lệ nghịch với độ che của tấm pin, tức tỷ lệ diện tích che càng cao thì năng suất càng giảm. “Tương tự, với khổ qua, năng suất trồng không che cao hơn khoảng 3 lần so với có che (hơn 16 tấn/héc ta so với con số từ hơn 4 đến gần 6 tấn/héc ta, tuỳ tỷ lệ che)”, ông Quỳnh cho biết…
Trong khi đó, báo cáo của Viện môi trường nông nghiệp đối với các mô hình chăn nuôi/trồng trọt kiểu trang trại kết hợp lắp pin năng lượng mặt trời, bao gồm nuôi gà thịt, dế, lươn hoặc kết hợp trồng nấm đều cho kết quả tích cực hơn so với mô hình đối chứng không lắp pin mặt trời.
Chẳng hạn, khi nuôi gà thịt kết hợp pin mặt trời, gà có tốc độ tăng trưởng nhanh hơn, đạt 1,7 kg/60 ngày nuôi so với đối chứng là 1,5 kg; nhiệt độ chuồng nuôi có lắp pin giảm được 2 độ C so với mô hình đối chứng; tỷ lệ hao hụt thấp hơn, chỉ 2% so với đối chứng là 3-4%...
Qua thực tế triển khai ở địa phương, trao đổi với KTSG Online, bà Võ Thị Ngọc Hiếu, Chuyên viên Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Tri Tôn, tỉnh An Giang cho rằng, kết hợp pin mặt trời với các mô hình kiểu trang trại, như nuôi thuỷ sản, chăn nuôi hoặc trồng nấm mang lại hiệu quả cao hơn so với các loại cây thông thường (rau cải). “Nếu kết hợp (pin mặt trời) với sản xuất nông nghiệp thông thường, nông nghiệp thu hồi (lợi nhuận) thấp nên người dân chú trọng vào bán điện hơn là phần nông nghiệp”, bà cho biết.
Ông Đỗ Huy Thiệp, Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu thị trường và thể chế nông nghiệp (AMI) nhấn mạnh, hiệu quả kinh tế sẽ có sự khác nhau tuỳ vào từng mô hình và ở những kịch bản áp dụng khác nhau.
Tuy nhiên, nếu chỉ sản xuất điện mặt trời, với diện tích 400m2, lợi nhuận mang lại khoảng 60 triệu đồng/năm. “Còn trường hợp trồng dưa leo, kết hợp tỷ lệ che của tấm pin là 70%, lợi nhuận là 81,3 triệu đồng/năm, tức cao hơn so với chỉ sản xuất năng lượng mặt trời”, ông cho biết và thông tin, nếu kết hợp với các loại cây có hiệu quả kinh tế cao như dưa lưới, lợi nhuận đạt 104,8 triệu đồng/năm.
Trong khi đó, ông Mai Văn Trịnh, Viện trưởng Viện môi trường nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho rằng, nếu đứng ở góc độ năng lượng mặt trời để nhìn, rõ ràng thu nhập từ nông nghiệp sẽ rất ít, tuy nhiên, nếu nhìn ngược lại, tức từ nông nghiệp phát triển thêm điện mặt trời, thì thu nhập rất cao. “Ví dụ, 400m2 sản xuất 3 vụ lúa/năm, lợi nhuận chỉ khoảng 1-2 triệu đồng, trong khi cùng diện tích này điện mặt trời mang lại lợi nhuận 60 triệu đồng/năm. Như vậy, nếu xuất phát từ nông nghiệp để phát triển thêm năng lượng mặt trời giá trị tăng thêm rất lớn”, ông dẫn chứng.
Gỡ vướng chính sách để điện mặt trời vào cuộc sống
Rõ ràng, nông nghiệp kết hợp lắp pin mặt trời nếu chọn được loại cây trồng/vật nuôi phù hợp sẽ giúp mang lại hiểu quả cao hơn. Tuy nhiên, có một thực tế, đó là những dự án đang bán điện tốt đã được đầu tư từ giai đoạn trước, tức điện sản xuất ra được bán toàn bộ lên hệ thống lưới điện quốc gia với giá ưu đãi.
Trao đổi với KTSG Online, bà Hiếu dẫn chứng, dự án ở ấp An Hoà, xã Châu Lăng, huyện Tri Tôn, tỉnh An Giang được lắp đặt trước thời điểm 31-12-2020 nên hoà lưới với giá hơn 1.900 đồng/KWh. “Đây là thuận lợi rất lớn để phát triển”, bà nhấn mạnh.
Tuy nhiên, với nghị định 135 đang áp dụng, “quy định cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ”, người đầu tư chỉ được phép bán tối đa 20% công suất lên lưới, nếu không sử dụng hết.
“Hiện nay, vẫn được bán cho trường hợp điện mặt trời áp mái, tức khi có sẵn công trình như chuồng trại chăn nuôi, có thể áp điện mặt trời lên mái tự sử dụng và bán được 20% công suất”, ông Thiệp cho biết khi trao đổi với KTSG Online.
Còn với các mô hình kết hợp “trồng rau ở dưới và lắp pin ở phía trên”, tức trên đất đất nông nghiệp, chính sách hiện không được phép xây dựng. Tuy nhiên, nếu xét về yếu tố tạo giá trị đây lại là mô hình có tiềm năng khá lớn.
Chính vấn đề nêu trên, ông Thiệp đề xuất, nên có cơ chế phù hợp để quản lý, cho phép việc xây dựng công trình trên đất nông nghiệp cũng như có phương án mua bán phù hợp để khuyến khích phát triển.
Liên quan nội dung này, ông Nguyễn Thế Hinh, của Ban quản lý các dự án nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho rằng, lợi nhuận từ điện mặt trời cao hơn rất nhiều so với hoạt động sản xuất nông nghiệp nên đã xảy ra tình trạng “tranh chấp” giữa đất nông nghiệp và điện mặt trời. “Ở khu vực miền Trung có nhiều trang trại điện mặt trời, nhưng ở dưới chẳng làm gì cả”, ông dẫn chứng.
Ông Hinh đề xuất, nên có thiết kế, tiêu chuẩn, tiêu chí rõ ràng để tránh lợi dụng đất nông nghiệp phát triển điện mặt trời. Bởi lẽ, hiện giữa loại hình này và các loại điện mặt trời khác không có tiêu chí để phân biệt. Còn việc kết hợp điện mặt trời ở mức độ nào nhưng vẫn đảm bảo là đất nông nghiệp cũng phải có thiết kế, tiêu chuẩn, chính sách rõ ràng để khuyến khích phát triển, đồng thời quản lý được điện mặt trời nông nghiệp.
Cũng bàn về chính sách, bà Hiếu cho rằng, cần "nới" chính sách mua bán, tức tăng cường hơn nữa mua điện từ các dự án năng lượng mặt trời kết hợp sản xuất nông nghiệp so với quy định hiện hành, bởi đây là yếu tố thu hút người dân tham gia. Cần nghiên cứu thêm để khuyến khích phát triển. Bởi có một số vùng không sản xuất được nông nghiệp cũng cần tận dụng nắng để sản xuất điện từ pin năng lượng mặt trời
Ngoài ra, thay vì yêu cầu lắp pin trên mái nhà của cơ sở sản xuất hoặc trang trại, cần thay đổi quy định này, tức không bắt buộc phải lắp lên mái tôn nhằm có không gian trống lấy ánh sáng cho cây trồng phát triển. “Để đáp ứng quy định, một số mô hình vẫn phải lắp mái tôn, nhưng chọn loại trong suốt, lấy ánh sáng cho cầy trồng”, bà Hiếu dẫn chứng.
