Đường nào lên chốn thiên thai?
Hà Đình Nguyên
(TBKTSG Online) - Nơi cõi trần hẳn ai cũng một lần mơ về chốn thiên thai thoát tục vô cùng đẹp đẽ, nhưng đã ai biết cõi thiên thai nơi nao, đường lên chốn ấy xa hay gần?
Chú Cuội, từ cổ tích rong chơi vào âm nhạc
Từ tiểu thuyết của Nguyễn Công Hoan đến Chuyện tình Lan và Điệp
Từ tích Lưu Bình - Dương Lễ tới ca khúc Quán gấm đầu làng
 |
| Bìa bản nhạc do Nhà xuất bản Tinh Hoa (Huế) ấn hành. |
Lạc lối quên đường về
Thiên Thai là tên một hòn núi thuộc huyện Thiên thai, tỉnh Chiết Giang (Trung Hoa). Tương truyền, đời Hán, có hai chàng nho sĩ tên Lưu Thần và Nguyễn Triệu nhân tiết Đoan Ngọ (mùng 5 tháng 5 âm lịch), rủ nhau vào núi Thiên Thai hái thuốc chữa bệnh. Cả hai lần mò, trèo đèo vượt suối bỗng thấy một vùng cây cỏ xanh tươi, phong cảnh thơ mộng. Rồi bất ngờ có hai nàng tiên diễm lệ ra chào đón.
Từ đó, Lưu - Nguyễn kết duyên cùng hai nàng, say mê cảnh đẹp, vui vầy tình ái hầu như quên hẳn làng xóm xưa. Nửa năm trôi qua, hai chàng thấy nhớ quê nhà bèn xin về thăm. Nhưng về đến nhà thì cảnh vật đã khác hẳn. Làng xóm toàn người xa lạ, không còn ai có thể nhận ra hai chàng nữa.
Họ gặp một cụ già tuổi đã gần trăm, cụ già kể, cách đây độ 400 năm, cụ có một ông tổ bảy đời tên Nguyễn Triệu, nhân tiết Đoan Ngọ cùng bạn là Lưu Thần vào núi hái thuốc rồi biệt tích. Bấy giờ Lưu Thần, Nguyễn Triệu mới biết một ngày trên tiên giới bằng một năm ở trần gian. Cả hai bèn trở lại động Thiên thai. Nhưng lối xưa đã mất dấu... Họ trở về quê cũ, sau đó Lưu Thần và Nguyễn Triệu bỏ làng ra đi, không ai còn gặp nữa…(Truyện U minh lục -Trung Quốc).
Có một số truyện khác cũng có nội dung tương tự: lạc vào tiên cảnh, lấy tiên nữ làm vợ, trở về trần đã qua mấy trăm năm. Tìm lại nơi tiên cảnh thì đã mất dấu. Những điển tích này có trong Đào hoa nguyên ký của Đào Tiềm (365 – 427, Trung Quốc), Từ Thức - Giáng Hương (cổ tích Việt Nam)... và cả tích Đường Minh Hoàng du nguyệt điện (trong Dị văn lục, Trung Quốc).
Dẫn dắt vào cửa động tiên
Trước tiên, có lẽ phải kể đến bài thơ Tống biệt của thi sĩ Tản Đà (sáng tác năm 1922), tả lại cảnh đưa tiễn giữa hai nàng tiên với Lưu - Nguyễn được nhạc sĩ Võ Đức Thu phổ nhạc:
Lá đào rơi rắt lối thiên thai
Suối tiễn oanh đưa những ngậm ngùi
Nửa năm tiên cảnh
Một bước trần ai
Ước cũ duyên thừa có thế thôi
Ðá mòn, rêu nhạt, nước chảy, huê trôi
Cái hạc bay lên vút tận trời
Trời đất từ nay xa cách mãi
Cửa động
Ðầu non
Ðường lối cũ
Nghìn năm thơ thẩn bóng trăng chơi...
Bài thơ ngắn và nhạc sĩ Võ Đức Thu đã phổ nhạc theo đúng nguyên văn, phần nhạc theo các nhà nghiên cứu là “không chê vào đâu được” (các danh ca Mộc Lan, Thái Thanh, Khánh Ly đều đã từng thể hiện ca khúc này).
Tuy nhiên, tuyệt phẩm phải kể đến Thiên thai của Văn Cao:
Tiếng ai hát chiều nay vang lừng trên sóng
Nhớ Lưu - Nguyễn ngày xưa lạc tới Đào nguyên…
Kìa đường lên tiên, kìa nguồn hương duyên theo gió tiếng đàn xao xuyến
Phím tơ lưu luyến, mấy cung u huyền...
 |
| Bìa nhạc Thiên thai, Văn Cao |
Năm 1940 Văn Cao đến Huế, năm sau chàng trai chưa đến 20 tuổi ấy lại đi thuyền trên dòng sông Phi Liệt (Hải Phòng), ấn tượng về cảnh đẹp của hai nơi ấy nên năm 1944 Văn Cao đã viết nên tuyệt phẩm Thiên thai. Trên bìa bản nhạc do Nhà xuất bản Tinh Hoa (Huế) ấn hành, Văn Cao có ghi lời tựa: “Ảnh hưởng sông nước khúc Thiên thai cổ trong khung cảnh huyền diệu của Đường thi với hai truyện Thiên thai và Đào nguyên. Người sông Ngự đã lạc cảm xúc rồi...” (ông tự nhận mình là Người sông Ngự).
Thiên thai của Văn Cao dài tới gần 100 khuôn nhạc với những câu chuyển điệu tài tình cùng với lời ca tuyệt diệu. Có thể nói Thiên thai là một trường ca với nhiều nhạc cảnh biến đổi tuần tự giống như một bản giao hưởng hay một vở opera.
Cố nhạc sĩ Phạm Duy nhận xét: “Nếu hình thức ca khúc trong tân nhạc Việt Nam cho tới năm 1944 này vẫn còn nằm trong khuôn khổ một đoản khúc được ước định trong một số khuôn nhạc nào đó, với một lối chuyển cung, chuyển điệu công thức nào đó... thì Thiên thai của Văn Cao đã vươn lên một thức rất lớn, chia ra nhiều đoạn, nhiều cảnh, gồm tới con số chín mươi bốn khuôn nhạc, chan chứa những giai điệu thần tiên và những lời ca thần diệu...(hồi ký Phạm Duy)
Bài thơ Tống biệt của cụ Tản Đà chỉ đưa ta đến cửa động rồi ngừng ở đấy, cụ không đả động tới những cái gì xảy ra ở bên trong cái động thiên thai ấy cả, còn Văn Cao đưa ta nhập thiên thai thật sự. Qua sự phối hợp với ngũ cung trong âm nhạc dân tộc Việt cùng với những âm điệu trang trọng, trong sáng, tha thiết, sinh động, Văn Cao giới thiệu cho chúng ta cái thế giới trinh nguyên và rực rỡ:
...Thiên thai chốn đây hoa xuân chưa gặp bướm trần ai
Có một mùa đào dòng ngày tháng chưa tàn qua một lần...
Văn Cao còn đưa cả hoan lạc vào ca từ:
...Thiên thai ánh trăng xanh mơ tan tành suối trần gian.
Ái ân thiên tiên, em ngờ phút mê cuồng có một lần...
Thật tuyệt vời!
Phạm Duy cũng có Tiếng sáo thiên thai (phổ thơ Thế Lữ) tuyệt hay. Nếu những ca khúc ở trên có âm điệu buồn buồn của tiễn biệt, luyến tiếc thì Tiếng sáo thiên thai của Phạm Duy lại rộn ràng sôi nổi: "...Tiên nga, buông lơi tóc bên nguồn, hiu hiu lũ cây tùng, ru ru tiếng trên cồn... Đường lên, lên thiên thai, lọt vài cung nhạc gió, thoảng về mơ mộng quá, nàng Ngọc Chân tưởng nhớ, tiếng lòng bay xa...”. Ca khúc này thường được thể hiện đơn ca nhưng nghe Lệ Thu - Khánh Ly song ca sẽ rất “phiêu”...
 |
| Bìa nhạc Tiếng sáo thiên thai. |
Chàng nhạc sĩ tài hoa Hoàng Nguyên có lẽ cảm nhận cái đẹp của xứ Huế (quê ông) với nét thơ mộng của Đà Lạt (nơi ông dạy học), để rồi xuất thần làm nên ca khúc Đường nào lên thiên thai? - Một câu hỏi, một ước vọng, một gợi cảm, dẫn dắt vào thế giới hoan lạc, lung linh và huyền nhiệm:
Cầm tay em anh hỏi, đường nào lên Thiên Thai?
Nơi hoa xuân không hề tàn, nơi bướm xuân không hề nhạt
Nơi tình xuân không úa màu bao giờ...
Ngày xưa sao Lưu - Nguyễn, gặp đường lên thiên thai
Nhạc vàng ai mê say, rượu đào ai ngây ngây...
Hỏi cho... có vậy thôi, bởi chàng soạn ca khúc này chỉ để... “nịnh đầm”. Nhưng rồi...
Nhìn trong đôi mắt đẹp, lòng chợt vui như say
Kìa đường lên thiên thai, kìa đường lên thiên thai!
Ấy đường qua ngõ mắt thơ ngây
Tiếng nhạc êm lẫn tiếng thơ say, đưa hồn anh lạc vào tận tim ai...
Và còn rất nhiều những thiên thai, đào nguyên, bồng lai, nghê thường... trong các ca khúc khác nữa!
