(KTSG) - Chúng ta từng nói đến câu chuyện chọn “thép hay cá” nhưng kỳ thực là một đất nước đang phát triển cần cả “thép và cá”. Việc cởi bỏ được tư duy chọn lựa “thép hay cá” là tháo gỡ được nút thắt về định hướng phát triển bền vững. Tất nhiên, trách nhiệm sẽ trở nên nặng nề hơn, đòi hỏi mỗi cá nhân trong xã hội đều phải dốc sức, đồng lòng. Vẫn còn đó vô vàn điểm nghẽn về thể chế, vướng mắc và rào cản về chính sách pháp luật. Nhưng mùa xuân này đã mang đến bao niềm hy vọng khi chúng ta nghĩ về vận hội đất nước.
- Chinh phục cảnh sắc mùa Xuân tại Trung Quốc cùng ưu đãi 20kg hành lý ký gửi từ Vietjet
- Nhiều lễ hội mùa xuân được tổ chức ở các địa phương
Mỗi độ xuân về, tôi lại băn khoăn sao mùa xuân thường khiến người ta ngẩn ngơ ngóng đợi đến thế? Câu hỏi tuy đơn giản, nhưng nếu đặt ra bất chợt có lẽ cũng rất khó để trả lời ngay. Chỉ biết rằng, mỗi người đều cất giữ những nỗi niềm hay kỷ niệm của riêng mình với mùa xuân; hoặc đôi khi, đó chỉ là xúc cảm mà chẳng cần lý do nào cả. Với rất nhiều người khác, mùa xuân đã trở nên đặc biệt bởi sự giao hòa của khoảnh khắc đất trời tụ hội.
Một mùa xuân giao hòa
Trong bốn mùa, có lẽ chỉ có mùa xuân mới khơi gợi sự nhạy bén của tất cả các giác quan, để chúng ta cảm nhận được rõ rệt từng hương vị của một năm cũ đã qua và một năm mới sắp tới. Nơi đó có một chút ấm áp của mùa hạ, chút lãng mạn của mùa thu, chút se lạnh lúc đông về. Nhưng xuân chỉ trở nên đặc biệt hơn bởi chính bản thân nó cũng tự tạo ra những âm sắc không thể nhầm lẫn hay pha trộn. Mùa xuân luôn lấp lánh nhưng trong trẻo, tinh khôi, hòa với niềm hân hoan sum vầy ánh lên trong khuôn hình rạng rỡ của muôn người.
Tôi vẩn vơ trộm nghĩ, liệu mùa xuân đã phải đánh đổi những gì để có được sự hòa hợp đó? Mùa xuân hẳn nhiên không bao giờ có được nhiệt huyết bùng cháy của mùa hạ, thơ thẩn dịu dàng của mùa thu, hay lạnh lùng, băng giá lúc đêm đông kéo về. Cũng đúng thôi, bởi xuân đâu cố làm mình hoàn hảo. Vượt lên trên tất cả, đất trời vẫn thật khéo sắp đặt để ban tặng cho mùa xuân, hay đúng hơn là cho chính chúng ta, sự cân bằng diệu kỳ giữa thanh sắc, mùi vị, và nhiều xúc cảm đến nao lòng.
Từ quy luật tạo hóa, ngẫm về nguyên tắc thị trường
Trong hương xuân mà ngẫm nghĩ về pháp luật và thị trường thoạt nghe có vẻ cũng… hơi kỳ cục. Tạo hóa đã tìm được cách dung hòa bốn mùa sao cho vừa vặn, tròn trịa. Vậy thì chẳng phải con người muôn đời nay cũng miệt mài theo đuổi mong ước được tiệm cận sự hòa hợp đó. Bất kỳ xã hội nào thất bại trong việc dung hòa quyền lợi, cân bằng giữa các giai cấp, thành phần đều khó có thể tồn tại. Điều này có lẽ đã được kiểm chứng qua hàng ngàn năm lịch sử văn minh loài người.
Bởi vậy, vai trò của pháp luật đối với sự phát triển xã hội là hết sức quan trọng. Mục tiêu của lập pháp hiện đại phải hướng đến sự hài hòa về tổng thể, cũng như sự cân bằng lợi ích cho mọi mặt. Chẳng hạn, trong nỗ lực thúc đẩy quyền năng sáng tạo của con người, luật sở hữu trí tuệ qua mấy trăm năm luôn đặt nguyên tắc cân bằng lợi ích giữa cá nhân và công chúng lên hàng đầu. Khi cán cân nghiêng lệch về công chúng, xã hội sẽ dần thiếu đi sự sáng tạo bởi mỗi cá nhân mất đi động lực. Ở chiều hướng ngược lại, cá nhân nếu thâu tóm được quá nhiều quyền lợi thì dễ dẫn tới độc quyền vượt mức, tạo ra xung đột với công chúng.
Ảnh: Hoàng Lê
Trong xã hội pháp trị ngày nay, mỗi khi xảy ra xung đột gây thiệt hại, chúng ta thường nghĩ ngay đến việc tìm kiếm tác nhân và áp đặt sự bồi thường tương xứng. Cách tư duy này từng là chuẩn mực của pháp luật khi điều chỉnh thị trường. Tuy nhiên, một cách tiếp cận mới đã ra đời với những tư tưởng phóng khoáng và cởi mở hơn.
Trong tư duy mới về pháp luật và kinh tế, khi có quy định ngăn cản A gây thiệt hại cho B, hẳn nhiên phải tạo ra một thiệt hại ngược nào đó cho chính A, chí ít là ở phương diện A mất đi cơ hội để thu về khoản lợi ích nhất định. Từ đó, cách tiếp cận này đề xuất một câu hỏi mang tính thực dụng, liệu rằng lợi ích của A hay của B sẽ đóng góp nhiều hơn cho thị trường? Thay vì đánh đổi lợi ích của A, để bảo vệ quyền của B bằng mọi giá (hoặc ngược lại, hy sinh quyền lợi chính đáng của B chỉ để bảo vệ A), thị trường luôn có năng lực đặc biệt để tự dung hòa. Điều kiện cần là các bên có đầy đủ thông tin về nhau để giúp họ đạt được thỏa thuận mà không cần sự can thiệp của pháp luật. B sẽ được bù đắp tương xứng trong khi A chỉ cần giảm bớt đôi chút lợi ích đạt được.
Ý tưởng ngỡ đơn giản đó đã góp phần mang về cho Giáo sư Ronald Coase giải Nobel Kinh tế danh giá. Theo định lý Coase, vai trò của pháp luật không dùng để can thiệp áp đặt ngay từ đầu, mà phải tìm được điểm điều tiết cân bằng để trao quyền cho bên nào sẽ mang lại lợi ích chung lớn nhất cho tổng thể xã hội. Quan trọng hơn hết, pháp luật phải tạo được cơ chế đủ thông thoáng, nơi thúc đẩy các bên đi đến một giao kết bình đẳng, tự nguyện và cùng có lợi.
Tất nhiên, định lý Coase chỉ đúng trong một bối cảnh lý tưởng, khi mọi thông tin đều công khai, minh bạch và có thể lập tức tiếp cận được. Từ lý thuyết đó cho đến thực tiễn là một khoảng cách rất xa, bởi xã hội thực tế của con người luôn ẩn chứa ti tỉ biến số khác nhau. Mỗi biến số đều tạo ra rào cản dẫn đến việc các bên không đạt được một thỏa thuận hoàn hảo vì lợi ích chung như ý tưởng ban đầu của Coase. Đó là chưa kể đến, các nhà làm luật trên thực tế còn phải cân nhắc đến đạo đức, luân lý chứ không thể chỉ tập trung hoàn toàn vào vấn đề kinh tế thị trường.
Giữa mùa xuân, nghĩ về vận hội đất nước
Cách đây gần 10 năm, dư luận vô cùng hoang mang bởi một sự cố môi trường nghiêm trọng. Từ đó dấy lên trào lưu “chọn thép hay chọn cá” được thúc đẩy rất mạnh mẽ trên các nền tảng mạng xã hội. Ngụ ý của câu khẩu hiệu này là nếu chọn “thép” (công nghiệp nặng) cho hôm nay, chúng ta phải hy sinh “cá” (môi trường tự nhiên) cho thế hệ mai sau. Nhưng có lẽ, trào lưu này đã tiếp cận sai câu hỏi ngay từ đầu.
Áp dụng tư duy của định lý Coase, câu hỏi phù hợp hơn trong bối cảnh hiện đại phải là: liệu có cách nào để “chọn cả thép và cá”?, hoặc làm thế nào để “thép” không ảnh hưởng quá nhiều đến “cá”? Thật vậy, chúng ta luôn cần ưu tiên công nghiệp để phát triển đất nước, nhưng điều đó không mặc định đồng nghĩa với việc phải hy sinh môi trường tự nhiên.
Tư duy “hy sinh” đó đã dần trở nên không phù hợp, bởi một đất nước đang phát triển cần cả “thép và cá”. Nhưng nên hiểu rằng, lựa chọn nào cũng phải có đánh đổi. Vấn đề mấu chốt là mức độ đánh đổi như thế nào, và đâu là điểm cân bằng để sự đánh đổi mang lại lợi ích lớn lao nhất cho toàn xã hội.
Một biểu hiện của tư duy đánh đổi cũ kỹ trong lập pháp chính là “quản không được thì cấm”. Thật may mắn khi Việt Nam qua nhiều năm đổi mới cũng đã dần bước ra khỏi quỹ đạo lối mòn đó. Minh chứng hùng hồn nhất là quyết định thành lập thành phố Huế trực thuộc trung ương với cơ chế đặc thù dành cho địa phương mang nhiều giá trị di sản văn hóa.
Rõ ràng, nếu chỉ xét dưới góc độ phát triển kinh tế truyền thống, Thừa Thiên Huế còn cách rất xa các với tiêu chí thành phố trực thuộc trung ương, chưa kể còn phải so sánh với các địa phương năng động khác như Quảng Ninh, Bắc Ninh, Bình Dương… Tuy nhiên, Đảng và Nhà nước hướng đến tầm nhìn xa rộng hơn thế, nơi Huế trở thành mũi nhọn để bảo tồn và phát huy văn hóa. Những giá trị này không bị đánh đổi bởi phát triển kinh tế và ngược lại. Đến một thời điểm không xa, đất nước sẽ đủ sức sánh vai với các cường quốc năm châu, mà vẫn gìn giữ được bản sắc riêng của dân tộc.
Cởi bỏ được tư duy chọn lựa “thép hay cá” là tháo gỡ được nút thắt về định hướng phát triển bền vững. Tất nhiên, trách nhiệm sẽ trở nên nặng nề hơn, đòi hỏi mỗi cá nhân trong xã hội đều phải dốc sức, đồng lòng. Vẫn còn đó vô vàn điểm nghẽn về thể chế, vướng mắc và rào cản về chính sách pháp luật. Nhưng ngày xuân mà, người ta chỉ nói về những điều tươi đẹp đã qua và bao kỳ vọng rực rỡ đang tới. Chẳng phải ngẫu nhiên mà từ xa xưa, mùa xuân luôn gắn với khát vọng đổi mới của đất nước. Bởi mỗi độ xuân về là chính ta đang được đắm mình giữa nhựa sống rạo rực, và niềm tin dâng tràn mang hồn cốt dân tộc ngàn đời.
