(KTSG Online) - Việt Nam - quốc gia đứng thứ hai thế giới về xuất khẩu gạo và cũng là quê hương của những loại nông sản nổi bật như cà phê, cao su, trà hay điều. Nhưng giữa bản đồ nông nghiệp ấy, cây ca cao vẫn đang tìm cách vươn lên để trở thành một loại cây trồng chiến lược và là “mỏ vàng nâu” của Việt Nam.
Sản lượng nhỏ nhưng chất lượng top đầu thế giới
So với các khu vực sản xuất ca cao lớn trên thế giới như châu Phi chiếm tới 71%, Trung Mỹ 11% và châu Á 18%, Việt Nam thuộc nhóm quốc gia có sản lượng nhỏ, dao động khoảng vài nghìn tấn mỗi năm. Cụ thể, theo số liệu của Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), diện tích trồng ca cao chỉ hơn 3.000 héc ta với sản lượng hạt khô khoảng 3.500 tấn/năm, rất khiêm tốn so với cà phê khoảng 730.500 héc ta và điều 300.800 héc ta. Sản xuất ca cao tập trung tại các vùng Tây Nguyên, Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long và Duyên hải Nam Trung bộ.
“Dù sản lượng ca cao Việt Nam còn khiêm tốn nhưng chất lượng rất cao được quốc tế đánh giá rất ngon”, đó là lời khẳng định của ông Olivier Nicod, chuyên gia nghiên cứu về ca cao và chocolate người Pháp với hơn 25 năm kinh nghiệm, chia sẻ trong chuyến Study Tour mới đây do Trung tâm BSA tổ chức.
Ông cho biết nhiều nhà sản xuất quốc tế đánh giá cao hương vị ca cao Việt Nam nhờ quy trình lên men và phơi sấy được cải thiện mạnh trong một thập kỷ qua, đặc biệt ở những vùng nguyên liệu tiêu biểu như Bến Tre. Nhờ đặc tính hương vị đặc biệt, ca cao Việt Nam phù hợp cho phân khúc chocolate thủ công (craft chocolate) đang bùng nổ trên thế giới. Một số lô ca cao Việt Nam từng được xếp vào nhóm “Ca cao hương vị tốt nhất thế giới” trong các kỳ đánh giá quốc tế, qua đó nâng hình ảnh nguyên liệu Việt Nam trên thị trường cao cấp, nơi giá trị gia tăng lớn hơn nhiều so với phân khúc ca cao đại trà.
Mặc dù vậy, ngành chế biến chocolate trong nước vẫn còn ở quy mô nhỏ. Các cơ sở làm chocolate thủ công xuất hiện nhiều hơn trong 5–7 năm trở lại đây, nhưng đa phần là xưởng nhỏ, hướng đến khách du lịch hoặc thị trường ngách chứ chưa đủ năng lực cạnh tranh ở quy mô xuất khẩu lớn. Thị trường nội địa dù hơn 100 triệu dân nhưng thói quen tiêu thụ chocolate còn thấp, phần lớn phụ thuộc vào sản phẩm nhập khẩu hoặc các nhãn hiệu nước ngoài đã quen mặt.
Khoảng cách giữa tiềm năng nguyên liệu, năng lực chế biến và khả năng thị trường đang khiến ngành ca cao Việt Nam chưa thể bứt phá. Không ít chuyên gia quốc tế nhận định rằng Việt Nam thuộc số ít quốc gia vừa có điều kiện trồng ca cao tốt, vừa có ngành nông sản xuất khẩu mạnh, nhưng chưa tận dụng tốt để biến ca cao – chocolate thành một chuỗi giá trị thống nhất.
Cách nào thúc đẩy giá trị “mỏ vàng nâu”?
Ông Trần Dương Xuân Vũ, Founder và CEO của TIM Corp cho rằng công nghệ và thiết bị là yếu tố sống còn để nông sản Việt Nam cạnh tranh toàn cầu. Chính vì vậy, TIM Corp đã đầu tư mạnh vào các phòng lab và dây chuyền hiện đại nhất. Ông cho biết doanh nghiệp hướng đến mô hình hỗ trợ các startup xanh tiếp cận công nghệ và thiết bị chuẩn quốc tế. Theo ông, chỉ khi đảm bảo được tiêu chuẩn chất lượng và quy trình sản xuất ổn định thì nông sản Việt mới có thể cạnh tranh ở thị trường toàn cầu.
Còn theo chuyên gia Olivier Nicod, để trở thành ngành hàng bền vững, cần có những giải pháp đồng bộ từ sản xuất nguyên liệu đến chế biến sâu và hỗ trợ doanh nghiệp. Ông gợi mở ba nhóm giải pháp quan trọng.
Thứ nhất, phải nâng cao chất lượng và giá trị nguyên liệu ngay tại vùng trồng. Điều này bao gồm việc hướng dẫn kỹ thuật cho nông dân, cải thiện quy trình lên men, phơi sấy và khuyến khích mô hình canh tác xen canh phù hợp như ca cao – dừa. Khi chất lượng hạt ca cao được chuẩn hóa từ đầu, doanh nghiệp chế biến mới có thể tạo ra sản phẩm cao cấp, còn người nông dân sẽ được hưởng lợi nhiều hơn trong chuỗi giá trị.
Dù vậy, theo Olivier Nicod, những người nông dân, vốn là người tạo ra nguyên liệu tốt nhất, chỉ nhận khoảng 6–7% giá trị trong một thanh chocolate. Vì vậy, nếu muốn ngành ca cao – chocolate thực sự cất cánh, việc chia sẻ giá trị công bằng hơn cho nông dân không chỉ là câu chuyện đạo đức mà còn là nền tảng của sự bền vững: “Nếu không quan tâm đến người nông dân, ngành chocolate sẽ không thể phát triển lâu dài”, ông nói.
Thứ hai, đầu tư công nghệ là chìa khóa để tạo ra sản phẩm đột phá. Những thiết bị như máy rang hiện đại, máy tách vỏ tự động giúp doanh nghiệp Việt Nam sản xuất chocolate đạt tiêu chuẩn quốc tế và đa dạng hóa sản phẩm. Công nghệ còn cho phép kiểm soát đồng nhất chất lượng từ mẻ thủ công đến mẻ công nghiệp, giúp tăng khả năng cạnh tranh khi xuất khẩu.
Thứ ba, cần đẩy mạnh sự liên kết giữa doanh nghiệp, chuyên gia quốc tế và hệ sinh thái khởi nghiệp. Từ đó có thể rút ngắn khoảng cách từ ý tưởng đến sản phẩm. Việc khai thác phụ phẩm ca cao như vỏ hạt cũng là hướng đi hứa hẹn. Thay vì bán giá rẻ hoặc bỏ đi, vỏ cacao hoàn toàn có thể trở thành nguyên liệu cho trà, bột dinh dưỡng, mỹ phẩm hoặc phân bón hữu cơ cao cấp, góp phần tạo nên mô hình kinh tế tuần hoàn.
Cũng theo các chuyên gia, nông sản đồng bằng sông Cửu Long, đặc biệt là ca cao đang đứng trước cơ hội lớn để bước ra thế giới. Khi người làm nông, doanh nghiệp và công nghệ cùng đồng hành, những giá trị bản địa hoàn toàn có thể trở thành sản phẩm quốc tế, góp phần nâng tầm thương hiệu nông sản Việt.
