Happy Birthday đã trở thành tài sản công
Thanh Hương
(TBKTSG online) - Happy Birthday, bài hát có lẽ là phổ biến nhất thế giới, cuối cùng đã “tự do” thoát khỏi ràng buộc bản quyền âm nhạc sau cuộc chiến pháp lý kéo dài hai năm qua.
 |
| Marilyn Monroe hát Happy Birthday tặng J.F. Kenedy năm 1962. Ảnh: John F Kennedy Library/Zuma Press/Corbis |
Theo Songwriters Hall of Fame, Happy Birthday là một trong những bài được hát nhiều nhất trong lịch sử, cùng với những bài của nhóm 3B: Beethoven, Bach và The Beatles.
Bài hát được cho là do một giáo viên, cô Patty Hill và chị mình Mildred, một nhạc công piano, sáng tác và được trẻ em hát với tên là Good morning to all khoảng trước năm 1893. Quyết định của tòa án ở Los Angeles mới đây rằng lời bài hát trở thành tài sản công có thể khiến công ty Warner/Chappell Music Inc, một công ty xuất bản đang giữ bản quyền bài hát này, mất hàng triệu đô la tiền thu bản quyền hàng năm.
Một thẩm phán tòa án ở California, Mỹ, George H King, quyết định rằng bản quyền bài hát - mà chị em nhà Hill đã giành được năm 1935 sau đó chuyển cho Birch Tree Group và rồi được Warner/Chappell mua lại - chỉ áp dụng cho phần nhạc đệm piano của giai điệu, không phải lời bài hát, và vì thế bản quyền bài hát không thuộc về Warner/Chappell.
Phán quyết của tòa đặt nghi vấn khoản tiền thu bản quyền, khoảng 50 triệu đô la Mỹ mà Warner/Chappell đã thu kể từ năm 1988, thời điểm mua lại bản quyền. Bất cứ ai sử dụng ca khúc này với mục đích thương mại, như trong phim, kịch, hay TV show, đều phải trả 1.500 đô la cho công ty này. Những tranh cãi còn cho rằng công ty giữ thu tiền bản quyền bao nhiêu năm qua phải trả lại hàng triệu đô la đã thu sai luật này. Warner/Chappell tuyên bố họ thu khoảng 2 triệu đô la mỗi năm tiền bản quyền bài hát này. Các luật sư tin rằng con số thực tế phải lớn hơn nhiều.
Chỉ đến năm 2013, một nhóm làm phim đã kiện Warner/Chappell với lý do công ty này không thực sự sở hữu bài hát nên không có quyền thu tác quyền.
Lịch sử tranh chấp pháp lý của bài hát này có từ cuối thế kỷ 19 khi cô giáo Hill viết lời bài hát Good morning to all sao cho cho các em nhỏ nhất có thể học thuộc và hát dễ dàng, cùng với lời nhạc do người chị của mình đệm bằng piano. Lời bài hát của cô Hill là “Good morning to you, Good morning to you, Good morning dear children, Good morning to all”. Sau đó họ đăng ký các quyền cho bài hát với Summy Co và bài hát được in trong cuốn sách nhạc gọi là Những câu chuyện bài hát cho trẻ mầm non.
Tuy nhiên, nguồn gốc lời bài Happy Birthday thì lại không rõ ràng lắm và dù được hát cùng một giai điệu, lại có thể không phải do chị em cô Hill viết, theo tòa án.
Những tài liệu liên quan đến bài Happy Birthday lần đầu tiên xuất hiện năm 1901, trên báo Inland Educator and Idiana School, nhưng không có lời. Lời đầy đủ của bài hát như chúng ta biết ngày nay, xuất hiện lần đầu tiên trong cuốn sách xuất bản năm 1911 có tựa là The Elementary worker and his work, có nhắc đến việc bài hát này có cùng giai điệu với bài hát Good morning. Cuốn này và một ấn phẩm lời nhạc khác xuất bản năm 1924 đã được đăng ký bản quyền bằng hai tác giả khác, không phải chị em cô Hill.
Những năm thập niên 1930, Happy Birthday xuất hiện trên hàng loạt phim, bao gồm Girls About Town, Bosko’s Party và The Old Homestead, trở nên rất phổ biến, và được trình diễn trước công chúng năm 1933 trong một vở kịch là As thousands cheer.
Gia đình Hill kiện bản quyền từ vở kịch này, nhưng là bản quyền giai điệu chứ không phải lời. Một bài báo của tạp chí Time lúc đó viết: “Tác giả lời Patty Hill, người chịu một phần thiệt hại, nếu có, đã không phàn nàn gì về việc sử dụng lời bài hát bởi từ lâu cô đã không chống đối lại việc lời bài hát này đã trở thành tài sản chung của quốc gia”.
Patty tuyên bố cô đã viết lời bài Happy Birthday cùng thời điểm với bài Good morning. Nhưng cô không có bằng chứng gì cho việc này, theo phán quyết của tòa án, và tuyên bố vào năm 1935 của cô về tác quyền – 40 năm sau thời điểm đó, có thể là “nỗ lực truy cứu xuất xứ lời bài hát mà từ lâu đã trở nên nổi tiếng và phổ biến hơn cả những lời cô viết cho giai điệu ban đầu”.
Tòa án lúc đó đã quyết định không có chứng cớ Summy Co, người bán bản quyền bài hát cho các nhà làm phim và kịch, sở hữu tác quyền lời nhạc từ nhà Hill. Hợp đồng giữa ông và gia đình Hill chỉ là chuyển giao quyền sỡ hữu “giai điệu piano”. Đây chính là điểm làm cơ sở phán quyết của thẩm phán King tại phiên tòa mới đây.
Ông King cho rằng “rõ ràng, piano thì không thể hát được. Vì thế, chuyển ý nghĩa của quyền hạn đối với “giai điệu piano” trở thành quyền hạn bao gồm cả lời nhạc hay ca từ là không logic”. Ông King cũng nói vẫn chưa rõ liệu cô Patty có viết lời bài hát không, mà nếu có viết, cô ấy và gia đình đã không làm gì để bảo vệ tác quyền của họ đối với lời bài hát.
Trong khi đó, Happy Birthday đã trở nên nổi tiếng và có giá trị thương mại. Bốn thập niên sau khi Patty viết bài hát nguyên thủy, họ vẫn chưa sở hữu đầy đủ tác quyền với lời các bài hát này.
Và đến nay, bài hát đã tự do, đã thuộc về tất cả công chúng.
Theo Wahington Post, The Guardian
