(KTSG Online) - Nâng tầm nông sản địa phương lên tầm vóc kinh tế là câu chuyện chung của nhiều chủ thể OCOP (Chương trình Mỗi địa phương một sản phẩm). Tuy nhiên, để những sản phẩm chất lượng cao, mang yếu tố “xanh” và “hữu cơ” có thể vượt ra khỏi quy mô nhỏ lẻ, vươn tới thị trường đại chúng và xuất khẩu, cần có một nền tảng vững chắc về công nghệ, chính sách và sự đồng bộ trong quản lý chất lượng.
- Khát vọng đưa sản phẩm OCOP bay xa
- OCOP Việt Nam cần bỏ tư duy cũ để làm sản phẩm chất lượng toàn cầu
Tại làng Đại Bình (Đà Nẵng), nơi có hệ sinh thái rau củ quả thuần khiết nhờ bốn bề sông nước bao bọc, câu chuyện của chị Trần Thị Kim Liên, người sáng lập Hộ kinh doanh Trà Kim Liên, là một ví dụ cho triết lý kinh doanh bằng cái tâm. Bắt đầu từ một loại rau dại (rau sen) chứa dược tính quý, chị Liên đã mạnh dạn đầu tư công nghệ sấy lạnh hiện đại để biến rau tươi mỏng manh thành sản phẩm Trà rau sen có giá trị cao, giữ trọn vẹn dưỡng chất thiên nhiên.
Những rào cản để phát triển sản phẩm xanh
Thành công của những mô hình khởi nghiệp OCOP như vậy đến nay không phải là hiếm trên cả nước. Đến nay, cả nước đã có gần 17.400 sản phẩm của hơn 9.300 chủ thể OCOP đạt 3 sao trở lên, vượt xa mục tiêu được đặt ra trong Chương trình OCOP giai đoạn 2021-2025 (1). Con số này minh chứng cho tiềm năng và lợi thế vùng miền được khơi dậy mạnh mẽ.
Tuy nhiên, khi đặt mục tiêu phát triển đại trà và xuất khẩu, các sản phẩm này lập tức đối diện với những rào cản lớn.
Thứ nhất là rào cản quy mô và tính mùa vụ. Sản xuất OCOP phần lớn vẫn mang tính manh mún, nhỏ lẻ. Thực tế này dẫn đến việc doanh nghiệp và nhà phân phối lo ngại về tính mùa vụ—khi vào vụ thì dôi dư, khi hết vụ lại khan hiếm, dễ gây nhỡ đơn hàng xuất khẩu, cản trở việc xây dựng vùng nguyên liệu ổn định.
Thống kê cho thấy, tỷ lệ chủ thể OCOP xây dựng được vùng nguyên liệu ổn định theo liên kết chuỗi giá trị hiện chỉ đạt khoảng một phần ba các chủ thể OCOP (là các HTX, doanh nghiệp nhỏ, hộ kinh doanh) có thể đảm bảo được nguồn cung nguyên liệu đầu vào một cách ổn định thông qua các hợp đồng liên kết chính thức (chuỗi giá trị).
Áp lực chi phí và giữ vững tiêu chuẩn là những rào cản khác. Bộ tiêu chí OCOP đang được nâng lên, đặc biệt với các tiêu chí về hồ sơ, sở hữu trí tuệ, và chứng nhận chất lượng. Chi phí đánh giá lại một sản phẩm hiện dao động từ 40 – 50 triệu đồng, tạo sức ép lớn lên các hợp tác xã (HTX) và cơ sở sản xuất nhỏ (2). Bên cạnh đó, việc thiếu nhân lực hành chính và kỹ năng số khiến việc hoàn thiện hồ sơ chất lượng, nhất là để đạt tiêu chuẩn 5 sao có hàng xuất khẩu ổn định, trở nên khó khăn.
Cần những giải pháp kiến tạo
Để giải bài toán phát triển đại trà những sản phẩm OCOP xanh, công nghệ đóng vai trò là xương sống giúp chuẩn hóa quy trình và minh bạch hóa niềm tin của người tiêu dùng đối với sản phẩm xanh/hữu cơ.
(Dữ liệu tổng hợp từ báo cáo của Văn phòng Điều phối Nông thôn mới Trung ương và các nguồn khác nhau)
Việc ứng dụng Công nghệ chuỗi khối (Blockchain) và IoT (Internet vạn vật) không còn là lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc. IoT, thông qua cảm biến, giúp giám sát môi trường sản xuất và theo dõi cung – cầu theo thời gian thực. Quan trọng hơn, Blockchain cho phép truy xuất nguồn gốc một cách tuyệt đối khách quan và minh bạch, khắc phục nhược điểm của mã QR truyền thống.
Điều này không chỉ củng cố niềm tin cho khách hàng nội địa mà còn là giấy thông hành quan trọng để sản phẩm Việt Nam gia nhập các thị trường xuất khẩu khó tính.
Tuy nhiên, nhiều chủ thể OCOP vẫn còn lúng túng trong hành trình chuyển đổi số.
Ông Phạm Châu Huỳnh, Giám đốc Trung tâm Công nghệ sinh học Đà Nẵng, chia sẻ việc làm ra sản phẩm tốt chỉ mới đem đến thành công một nửa, còn lại quyết định sự sống còn là việc đưa sản phẩm đến tay người tiêu dùng. Ông chỉ ra thực tế nhiều cá thể OCOP còn băn khoăn về việc bắt đầu với trí tuệ nhân tạo (AI), livestreams hay sàn thương mại điện tử.
Bên cạnh công nghệ, để tạo nền tảng cho sản phẩm OCOP xanh phát triển bền vững, theo những người trong cuộc cần sự can thiệp và kiến tạo của chính sách.
"Sản phẩm OCOP không chỉ là hàng hóa, mà phải là 'đại sứ xanh' mang theo câu chuyện về triết lý sản xuất không hóa chất, thân thiện môi trường và sự gìn giữ bản sắc văn hóa nông thôn. Đây chính là tấm vé để nông sản Việt tự tin bước vào thị trường toàn cầu với giá trị cao nhất", ông Phan Xuân Thanh - một doanh nhân và chuyên gia về kinh tế tuần hoàn nhận định.
Ông chia sẻ thêm mục tiêu cuối cùng của OCOP là biến nông thôn thành một không gian sống lý tưởng, kinh tế đa giá trị. Vì vậy các bên phải liên kết chặt chẽ sản xuất nông nghiệp hữu cơ (xanh) với du lịch trải nghiệm (bền vững), để người dân trở thành chủ thể trực tiếp hưởng lợi từ chuỗi giá trị đó.
Được biết, giai đoạn 2026–2030, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đặt mục tiêu mỗi xã có ít nhất một sản phẩm OCOP đặc trưng, hướng tới 20.000 sản phẩm 3 sao trở lên, trong đó 150 sản phẩm đạt chuẩn 5 sao quốc gia (3).
Định hướng trọng tâm là chuyển từ OCOP theo sản phẩm sang OCOP theo vùng và chuỗi giá trị, lấy khoa học – công nghệ, chuyển đổi số và du lịch nông thôn thông minh, xanh, bản sắc làm trụ cột. Bộ cũng đề xuất thành lập Trung tâm Xúc tiến và Đổi mới sáng tạo OCOP Việt Nam nhằm kết nối nhà sản xuất, doanh nghiệp, nhà khoa học và thị trường.
Có thể nói, sản phẩm xanh, hữu cơ chỉ có thể đi từ quy mô nhỏ lẻ lên đại trà khi được hậu thuẫn bởi công nghệ để chuẩn hóa và chính sách để liên kết. Từ đó, những sản phẩm mang đậm tinh hoa địa phương mới thực sự trở thành thương hiệu quốc gia bền vững.
(2) https://thanhtra.com.vn/dau-tu-72A9E3223/bai-2-de-chu-the-ocop-ben-vung-0a0f3d5cc.html
