Kinh tế Nga cầm cự tốt nhưng con đường trở lại thịnh vượng trước xung đột còn xa

(KTSG Online) – Nền kinh tế Nga đã chứng tỏ khả năng chống chịu kiên cường bất ngờ khi đối mặt với các biện pháp trừng phạt cứng rắn của phương Tây vào năm ngoái. Tuy nhiên, lộ trình để Moscow quay trở lại mức thịnh vượng trước cuộc xung đột với Ukraine có thể còn xa vì phần lớn chi tiêu của chính phủ hướng vào quân đội, theo nhận định của giới phân tích.

• Thiếu hụt nhân viên công nghệ gây khó khăn cho kinh tế Nga
• Báo cáo nội bộ vẽ ra bức tranh bi đát của kinh tế Nga do tác động của lệnh trừng phạt

Tăng trưởng khó trở lại mức trước chiến tranh trong 10 năm tới

Ngay cả những dự báo nội bộ được đưa ra ngay sau khi Nga đưa quân vào Ukraine một năm trước cũng cảnh báo kinh tế Nga sẽ suy giảm hơn 10% trong năm 2022, vượt xa mức sụt giảm sản lượng sau khi Liên Xô sụp đổ. Tuy nhiên, ước tính sơ bộ của Cơ quan thống kê nhà nước Nga (Rosstat) cho thấy GDP chỉ sụt giảm khiêm tốn, 2,1% vào năm ngoái.

“Nền kinh tế và hệ thống quản trị của Nga đã chứng tỏ mạnh hơn nhiều so với những gì phương Tây nghĩ. Tính toán của họ (khi áp đặt các lệnh trừng phạt) đã không không xảy ra”, Tổng thống Vladimir Putin nói với giới tinh hoa chính trị, quân sự và kinh doanh của Nga trong thông điệp liên bang hôm 21-2.

Giá xuất khẩu năng lượng của Nga ở mức cao vào năm ngoái đã giúp giảm bớt tác động từ các đòn trừng phạt nhằm cô lập Nga về kinh tế. Trong khi đó, các biện pháp kiểm soát vốn đưa đồng rúp tăng lên mức cao nhất trong 7 năm so với đô la Mỹ. Nhập khẩu của Nga sụt giảm, dẫn đến thặng dư tài khoản vãng lai kỷ lục.

Ngân hàng trung ương Nga (CBR), dưới sự dẫn dắt của Thống đốc Elvira Nabiullina, đã giữ vững tay chèo lái chính sách dù mất quyền truy cập vào khoản dự trữ quốc tế trị giá khoảng 300 tỉ đô la do bị các nước phương Tây phong tỏa.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng Nga đã tổn thất chi phí cơ hội đáng kể và lâu dài do tác động của “chiến dịch quân sự đặc biệt” ở Ukraine. Trước khi xung đột bắt đầu, chính phủ Nga dự báo tăng trưởng kinh tế sẽ đạt 3% vào năm ngoái.

Chuyên gia kinh tế Grigory Zhirnov nói: “Nền kinh tế Nga suy giảm nhẹ bất ngờ vào năm ngoái chắc chắn là yếu tố tích cực. Tuy nhiên, tốt nhất là chúng ta so sánh động lực hiện nay so với những gì có thể đạt được nếu xu hướng tăng trưởng kinh tế Nga trước xung đột được duy trì”.

Zhirnov dự báo kinh tế Nga sẽ chưa lấy lại được quy mô như năm 2021 cho đến năm 2025  và tăng trưởng GDP sẽ khó phục hồi về mức trước xung đột trong 10 năm tới.

Moscow đang tìm kiếm các thị trường mới ở châu Á để xuất khẩu dầu khí đồng thời duy trì nguồn cung hàng tiêu dùng thông qua kế hoạch “nhập khẩu xám”, tức mua hàng hóa từ những người bán không phải là nhà phân phối chính thức của hãng sản xuất. Việc càng tránh xa các thị trường phương Tây khiến nền kinh tế ngày càng hướng nội.

Tổng thống Putin cho rằng nỗ lực “phi đô la hóa” đã giúp đồng rúp đã tăng gấp đôi thị phần trong các giao dịch quốc tế của Nga. Ông kêu gọi giới tinh hoa kinh doanh của Nga hãy đẩy mạnh đầu tư trong nước vì người dân Nga không cảm thấy đồng cảm khi những chiếc du thuyền và biệt thự sang trọng của họ nước ngoài bị phong tỏa.

Ông cũng tranh luận về quan điểm tập trung phát triển bền vững trong nước và một nền kinh tế tự cung tự cấp và làm gợi nhớ lại những chỉ trích nhắm vào các nhà lãnh đạo Liên Xô trước đây về việc họ tập trung vào chi tiêu quân sự mà bỏ qua phúc lợi của người dân.

“Có một câu nói: Súng đi trước bơ. Bảo vệ tổ quốc tất nhiên là ưu tiên quan trọng nhất, nhưng khi giải quyết các nhiệm vụ chiến lược trong lĩnh vực này, chúng ta không được lặp lại những sai lầm trong quá khứ, không được hủy hoại nền kinh tế của chính mình”, ông Putin nói trong thông điệp liên bang.

Thâm hụt ngân sách gây áp lực lạm phát

Tuy nhiên, theo giới phân tích, việc Nga tăng cường chi tiêu quân sự và cắt giảm những khoản ngân sách đáng lẽ phải dành cho các bệnh viện và trường học rốt cục sẽ cản trở sự phát triển của cơ sở hạ tầng kinh tế dân sự.

Chi tiêu gia tăng và doanh thu sụt giảm đã dẫn đến thâm hụt ngân sách của Nga lên đến 25 tỉ đô la trong tháng 1 và thặng dư tài khoản vãng lai giảm hơn một nửa so với một năm trước đó.

Giá dầu cao thường sẽ giúp bổ sung nguồn tài chính dự phòng cho Quỹ tài sản quốc gia Nga (NWF). Nhưng với doanh thu xuất khẩu năng lượng đang giảm do lệnh cấm vận và cơ chế giá trần của phương Tây,  Nga đang phải bán đồng nhân dân tệ của Trung Quốc từ Quỹ NWF để bù đắp thâm hụt.

Trong khi Bộ Tài chính Nga cam kết thâm hụt sẽ không vượt khỏi tầm kiểm soát, việc sử dụng tiền từ quỹ NWF có nguy cơ làm giảm khả năng chi tiêu trong tương lai của Moscow và gây ra rủi ro lạm phát.

Các báo cáo phân tích sức khỏe kinh tế Nga của CBR luôn bi quan hơn so với phân tích của Tổng thống Putin. CBR đã cảnh báo rằng thâm hụt ngân sách gia tăng gây áp lực lạm phát và cho biết nhiều khả năng cơ quan này sẽ tăng thêm lãi suất trong năm nay hơn là cắt giảm.

Giáo sư kinh tế Oleg Vyugin, cựu Giám đốc Cơ quan quản lý các thị trường tài chính Nga,  viết trong một báo cáo trong tháng này rằng mục tiêu doanh thu từ dầu khí năm nay đang ngày càng trở nên khó khăn, đặc biệt là khi giá dầu Urals của Nga đang giảm.

Để đáp ứng các kế hoạch ngân sách, Nga sẽ phải tăng gấp đôi khoản chi tiêu theo kế hoạch của NWF, một động thái có nguy cơ đẩy tăng lạm phát, buộc CBR phải tăng chi phí đi vay.

Vyugin viết: “Việc thực hiện một ngân sách như vậy là con đường dẫn đến sự xói mòn dần sự ổn định tài chính và làm giảm thêm tiền lương thực tế của người dân”.

Thu nhập khả dụng thực tế của người dân Nga giảm 1% vào năm ngoái, thúc đẩy họ tăng tiết kiệm và giảm chi tiêu. Đó là lý do khiến doanh số bán lẻ của Nga giảm 6,7% trong năm 2022.

Alexandra Prokopenko, một nhà phân tích độc lập và cựu cố vấn của CBR, cho biết xu hướng tiết kiệm mạnh mẽ hơn của người dân Nga báo hiệu sự không chắc chắn về kinh tế.

Prokopenko cho biết giới lãnh đạo tài chính của Nga đã quen với việc ứng phó các cuộc khủng hoảng. Họ đã dẫn dắt kinh tế Nga vượt qua cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, cũng như chống chọi mối quan hệ ngày càng xấu đi với phương Tây.

“Chúng tôi có thể nói chắc chắn rằng bức tranh kinh tế Nga sẽ không phải là màu đen hoặc màu trắng rõ ràng. Tổng thống Putin có thể tự hào về ‘Pháo đài nước Nga’ mà giới lãnh đạo tài chính đã giúp ông xây dựng. Nhưng nó được xây dựng với chi phí qua cao”, bà nói khi ám chỉ đến chiến lược kinh tế tự lực cánh sinh của Nga nhằm chống trả các đòn trừng phạt của phương Tây.

Theo Reuters