Mua sổ bảo hiểm xã hội – hình thức kinh doanh độc ác!

Mua sổ bảo hiểm xã hội - hình thức kinh doanh độc ác!

LS. Trần Hồng Phong (*)

(TBKTSG) - Lợi dụng thời điểm toàn xã hội đang cách ly vì đại dịch Covid-19, người lao động đang trong hoàn cảnh rất khó khăn do mất việc, trên mạng xã hội xuất hiện nhiều trang quảng cáo chào mời về một kiểu làm ăn kỳ lạ: “mua” lại sổ bảo hiểm xã hội của người lao động với giá rẻ bèo.

Hình thức kinh doanh độc ác này cần được ngăn chặn kịp thời vì tiềm ẩn nhiều hậu quả, gây thiệt hại lớn cho người lao động, đồng thời ảnh hưởng đến an sinh xã hội của đất nước.

Doanh nghiệp khó khăn do Covid-19 có thể tạm dừng đóng BHXH

Mở rộng "cánh cửa" bảo hiểm xã hội để thu hút thêm người lao động tham gia

Lùng mua sổ bảo hiểm xã hội trong mùa dịch

Ngày 13-4-2020, Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an) đã phối hợp với Công an tỉnh Bình Dương, Công an TPHCM triệu tập hai đối tượng đầu tiên (vợ chồng Lê Quốc Việt và Ngô Thị Thúy Kiều, quê Bình Định) có hành vi mạo danh cơ quan bảo hiểm xã hội (BHXH) chuyên “thu mua” sổ BHXH của người lao động để trục lợi. Cơ quan chức năng đã thu được hàng chục sổ BHXH mà hai đối tượng này đã “mua”.

Theo kết quả điều tra ban đầu, từ cuối năm 2019 cặp vợ chồng này lập các trang fanpage trên Facebook, Zalo chào mời mua lại sổ BHXH. Nội dung quảng cáo nhắm vào những người “cần tiền gấp và không muốn vay mượn ai”. Việc mua bán thì “trực tiếp giao dịch và nhận tiền liền tại phòng công chứng”; “ưu tiên khu vực Bình Dương, TPHCM”...

Để tăng phần hấp dẫn, những người này còn tung ra chính sách khuyến mãi hay những lời có cánh như: “lì xì ngay 300k cho khách giao dịch chiều nay hoặc sáng mai”; “chuyên giải quyết tất cả vấn đề liên quan tới BHXH; uy tín, minh bạch tại văn phòng công chứng”;...

Ngoài cặp vợ chồng trên, còn có nhiều nhóm khác đang được cơ quan công an điều tra, xác minh.

Do biết lợi dụng tình thế khách quan là dịch Covid-19 toàn cầu đang diễn ra, cả xã hội phải cách ly, rất nhiều công nhân lâm vào cảnh thất nghiệp, không có thu nhập, nên công việc làm ăn của những người này có vẻ thuận lợi, nở rộ.

Khả năng cao là nhiều người lao động đã không biết hết, không lường trước được những rủi ro và thiệt hại (về quyền lợi lâu dài) sẽ đến với mình khi bán sổ BHXH cho những kẻ làm ăn trái pháp luật, thiếu lương tâm.

Kinh doanh độc ác và có dấu hiệu phạm tội hình sự

Theo kết quả điều tra bước đầu của cơ quan công an, phương thức và thủ đoạn kinh doanh của những người làm nghề “mua” sổ BHXH như sau: sau khi tìm được đối tượng (người có sổ BHXH và gặp khó khăn), hai bên thỏa thuận giá “mua bán” sổ BHXH của người lao động.

Căn cứ vào giá trị số tiền có thể được giải quyết theo chế độ BHXH một lần của người lao động (theo quy định tại điều 60 Luật Bảo hiểm xã hội), bên mua sẽ trả số tiền bằng khoảng 40-60% giá trị quyền lợi thật cho người lao động. Phía người lao động sẽ phải làm giấy ủy quyền tại phòng công chứng, ủy quyền cho bên mua được toàn quyền liên hệ với cơ quan BHXH để nhận tiền BHXH một lần của người lao động.

Về nguyên tắc, nếu bên mua có giấy ủy quyền “hợp pháp” (lập tại phòng công chứng), thì có thể nhận được tiền BHXH của người lao động với tư cách là người đại diện theo ủy quyền. Tức là hoàn thành trót lọt phi vụ làm ăn của mình.

Tuy nhiên, xét theo quy định của pháp luật hiện hành, có thể khẳng định kiểu kinh doanh bằng hình thức “mua” sổ BHXH của người lao động là hoàn toàn trái pháp luật, thậm chí có dấu hiệu phạm tội hình sự.

Trước hết, việc các đối tượng lập trang riêng trên mạng xã hội, đăng thông tin quảng cáo, chào mời tuy nói là mua bán “món hàng” là cuốn sổ BHXH, nhưng bản chất là việc mua bán quyền lợi BHXH của người lao động. Để thực hiện việc mua bán, hai bên làm thủ tục ủy quyền có hình thức là một dịch vụ/giao dịch dân sự không liên quan gì đến quan hệ mua bán. Với việc đại diện theo ủy quyền đến cơ quan BHXH nhận tiền, bên mua đã hoàn tất giao dịch mua bán và thu được siêu lợi nhuận so với số tiền bỏ ra.

Việc kinh doanh như vậy là bất hợp pháp, vì bên mua hoạt động kinh doanh nhưng không đăng ký kinh doanh và thực tế cũng không thể đăng ký kinh doanh được. Sổ BHXH hay quyền lợi BHXH của người lao động không phải là đối tượng hàng hóa hay dịch vụ được pháp luật quy định cho phép kinh doanh. Như vậy, các đối tượng trên đã kinh doanh vi phạm điều cấm, gọi là “kinh doanh trái pháp luật”.

Tại Bộ luật Hình sự có quy định về các tội danh “lừa đảo chiếm đoạt tài sản” hoặc “lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản”. Dấu hiệu đặc trưng của các tội danh này là dùng thủ đoạn gian dối hoặc thông qua các hình thức hợp đồng để chiếm đoạt tài sản của người khác. “Tài sản” ở đây chính là số tiền BHXH của người lao động.

Dấu hiệu gian dối của bên mua thể hiện ở những điểm sau đây:

1. Lập trang Facebook giả danh cơ quan BHXH của Nhà nước, quảng cáo những nội dung mua bán giao dịch trái pháp luật, vi phạm điều cấm; nhưng lại hứa hẹn “uy tín”; “nhanh chóng”...

2. Hành vi đại diện theo ủy quyền (để lấy tiền BHXH) thực chất chỉ là bề nổi, là giao dịch giả tạo che dấu bản chất giao dịch thật là mua bán quyền lợi BHXH của người lao động.

3. Nguyên tắc cơ bản của một giao dịch dân sự là phải đúng pháp luật, công bằng cùng có lợi. Ở đây bên mua đã dùng thủ đoạn theo kiểu ép buộc, lợi dụng sự khó khăn của một bên và không công bằng hợp lý. Khoản lợi nhuận lên tới 40-60% giá trị quyền lợi BHXH là rất lớn, không phải là chi phí hợp lý về “dịch vụ”.

Ngoài ra và hoặc là, những đối tượng hành nghề mua sổ BHXH để trục lợi cũng có dấu hiệu về tội “gian lận bảo hiểm xã hội” theo điều 214 Bộ luật Hình sự năm 2015. Theo điều luật, người nào có hành vi “dùng hồ sơ đã bị làm sai lệch nội dung lừa dối cơ quan BHXH hưởng các chế độ BHXH, để chiếm đoạt tiền BHXH từ 10 triệu đồng trở lên” là phạm vào tội này.

Cảnh báo và ngăn chặn sớm

Các cơ quan chức năng cần đẩy mạnh việc tuyên truyền, giải thích về những hậu quả của việc “bán non” sổ BHXH. Ảnh TTXVN

Theo quy định của pháp luật, người lao động được cơ quan BHXH cấp sổ để ghi nhận và theo dõi việc đóng BHXH, là cơ sở để Nhà nước giải quyết hưởng các chế độ. Sổ BHXH gắn với quyền lợi của từng người chính là một loại giấy tờ pháp lý cá nhân về quyền nhân thân. Như vậy, sổ BHXH không phải là hàng hóa để có thể mua bán hay chuyển giao từ người này sang người khác được. Cũng giống như giấy chứng minh nhân dân, hộ chiếu - không thể mua bán, chuyển nhượng.

Có thể thấy rất rõ, việc người lao động đem “bán” sổ BHXH của mình thực chất là đã đánh đổi, làm mất đi quyền lợi về BHXH của mình. Việc này chắc chắn sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc sống, quyền lợi về sau, khi đến tuổi về hưu.

Khi bán sổ, nhiều khả năng người lao động đã không nhận thức đầy đủ về hành động của mình, hoặc chỉ vì quá khó khăn mà nhắm mắt làm liều. Rất đáng thương mà cũng thật ngậm ngùi... đáng trách!

Để bảo đảm quyền lợi, an sinh cho người lao động gặp khó khăn nói chung, thiết nghĩ các cơ quan chức năng cần đẩy mạnh việc tuyên truyền, giải thích về những hậu quả của việc “bán non” sổ BHXH; đồng thời phải có biện pháp mạnh tay ngăn chặn và xử lý những kiểu làm ăn phi pháp và độc ác như nói trên.

Cũng cần xác minh có hay không sự thông đồng, bắt tay giữa cán bộ các cơ quan BHXH với các nhóm đối tượng chuyên nghề mua sổ BHXH. Tại sao việc mua bán lại được quảng cáo công khai suốt nhiều tháng và chỉ rộ ở một vài địa phương? Tại sao đối tượng này có thể liên hệ với các cơ quan BHXH để làm thủ tục nhận tiền dưới hình thức đại diện theo ủy quyền một cách chuyên nghiệp và nhiều lần mà không bị phát hiện hay nghi ngờ?

(*) Đoàn Luật sư TPHCM