Những thách thức dai dẳng trên đường phát triển của TPHCM

(KTSG) - Động lực phát triển đang bắt đà tăng mạnh, thế nhưng, nguồn lực phát triển đang nghẽn từ nhiều phía.

• TPHCM vào đà tăng trưởng

“Các thách thức dai dẳng cản trở sự phát triển của thành phố” là một phần trong ấn phẩm “Báo cáo Kinh tế vĩ mô thành phố Hồ Chí Minh tháng 6-2022”. Ấn phẩm công bố kết quả phân tích quá trình phục hồi của kinh tế thành phố trong sáu tháng đầu năm. Đây là một trong những hoạt động nghiên cứu phục vụ hoạch định chính sách và phát triển kinh tế - xã hội của trường Đại học Kinh tế - Luật, Đại học Quốc gia TPHCM. Tạp chí Kinh tế Sài Gòn xin giới thiệu tóm tắt các thách thức được nhóm tác giả đưa ra:

1. Nợ công của thành phố vốn đã sát trần. Tốc độ tăng trưởng kinh tế giảm thấp hai năm qua khiến room nợ công càng hẹp

Nợ công của thành phố vốn đã sát trần chiếm tỷ lệ 70% thu ngân sách và sau đó được nới lên mức kịch trần 90% theo Nghị quyết 54. Nghị quyết này sắp hết hiệu lực vào cuối năm 2022 nhưng vẫn chưa có dự thảo nghị quyết mới thay thế, dẫn đến tiềm ẩn nguy cơ trần nợ công sẽ bị hạ xuống còn 70%.

Ngoài ra, theo quan điểm chủ đạo trong Chiến lược nợ công đến năm 2030 của Chính phủ, các địa phương cần đảm bảo an toàn nợ công và giữ mức nợ công không quá 60% GDP. Đây chính là điểm nghẽn khiến cho thành phố hết room tín dụng, vướng mắc trong khâu huy động vốn vay để có thể triển khai hàng loạt chương trình, dự án đầu tư công trọng điểm cấp thiết sắp tới.

2. Nguồn lực đặc thù từ cơ chế “54” chưa kịp hiện thực đã gần về đích

Nghị quyết 54 (hiệu lực từ tháng 1-2018 đến hết năm 2022) với một trọng tâm là “cơ chế tài chính đặc thù” chưa phát huy được như mong đợi đã gần hết hạn. Một số nội dung triển khai vào thực tế còn chậm so với kế hoạch.

Các khoản thu đặc thù từ hạ tầng cảng trở thành vấn đề trái chiều ở cấp vĩ mô dù doanh thu còn khiêm tốn và chỉ mới triển khai từ 1-4-2022 sau khi hoãn hai lần bởi dịch Covid-19. Mục tiêu tạo nguồn tài chính tại chỗ để nâng cấp cơ sở hạ tầng cảng là phù hợp. Tuy nhiên, chính sách thu phí vào giai đoạn nền kinh tế chưa phục hồi hoàn toàn đã tạo thêm gánh nặng chi phí, gián tiếp hạn chế phần nào khả năng phục hồi của doanh nghiệp sau dịch.

Điểm tranh cãi tập trung ở việc tạo sự chênh lệch phí giữa các địa phương gần kề, kéo theo sự dịch chuyển sử dụng dịch vụ về chỗ trũng. Tuy nhiên, đó cũng là điểm tạo nên “cơ chế đặc thù” và “điểm cạnh tranh” riêng giữa các địa phương. Khởi đầu bằng việc tạo cạnh tranh, nếu đúng hướng, chính sách vẫn có thể dẫn đến sự điều chỉnh dần dần. Đích đến là siết chặt hợp tác và liên kết giữa các địa phương trong vùng.

Thu đặc thù từ quản lý tài sản công do cơ quan trung ương quản lý, sử dụng trên địa bàn TPHCM chưa thực hiện được do sự phức tạp khi phối hợp giữa các bên. Đến nay, sau nhiều nỗ lực, chính sách này chưa tạo được dòng tiền vào cho ngân sách cả trung ương lẫn thành phố.

Chính sách thu phí đỗ xe vỉa hè hiện thất bại, thậm chí phát sinh lỗ, nguyên nhân chủ yếu do ứng dụng công nghệ chưa hoàn thiện cũng như thiếu chế tài xử lý vi phạm.

3. Chương trình hỗ trợ phát triển theo Quyết định 132 còn khá khái quát, khó hiện thực hóa ngay trong ngắn hạn

Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội TPHCM giai đoạn 2022-2025 theo Quyết định 132/QĐ-UBND chưa có hạng mục nào thực sự hoàn thành dù chỉ còn hạn sáu tháng nữa là hết giai đoạn 1- giai đoạn phục hồi. Thành phố nên lưu ý đẩy nhanh thành nhiệm vụ trong nửa cuối năm.

Thứ nhất, quá trình khắc phục hệ lụy của dịch Covid-19 vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Một vài chỉ tiêu kinh tế chính được thành phố đề ra vào đầu năm đã đạt được một nửa nhưng còn nhiều vấn đề tiềm ẩn. Các khu vực kinh tế hồi phục không đồng đều. Dịch vụ công nghiệp và nông nghiệp tăng từ 2-5%, ngược lại, xây dựng giảm hơn 6%.

Bên cạnh đó, chỉ số lao động giảm, đặc biệt ở những ngành quan trọng như sản xuất. Phương tiện vận tải giảm 35,1%; sản xuất đồ uống giảm 21,2%; công nghiệp chế biến, chế tạo giảm 15,4%. Bộ Lao động Thương binh và Xã hội ước tính nhu cầu tuyển dụng năm 2022 của doanh nghiệp là gần 1,3 triệu người, tăng 18% so với cùng kỳ. Điều này cho thấy tình trạng thiếu hụt nguồn lao động đã trở thành vấn đề cần quan tâm.

Cầu lao động lớn nhưng thị trường không đáp ứng đủ do dòng người di chuyển khỏi TPHCM khi dịch Covid-19 bùng phát. Lao động thiếu hụt chủ yếu lực lượng phổ thông ở ngành dệt may, lắp ráp linh kiện điện tử, chế biến. Tuy nhiên, Quyết định 132 thiếu chi tiết hóa thông tin các đối tượng này.

Mặc dù số lượng doanh nghiệp đăng ký tăng nhưng số vốn đầu tư lại giảm 23,5%. Điều này cho thấy vẫn còn những khó khăn trong công tác hỗ trợ tín dụng và sản xuất kinh doanh. Hiện trạng này cần những giải pháp cụ thể và chi tiết để giải quyết.

Chính sách hỗ trợ vốn cho doanh nghiệp bị tổn thương bởi dịch Covid-19 cũng không được cụ thể hóa vào các ngành nghề hoặc lĩnh vực.

Thứ hai, Quyết định 08/2022/QĐ-TTg về hỗ trợ tiền thuê nhà cho người lao động bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19, nhằm thu hút người lao động trở lại việc làm tại các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu kinh tế trọng điểm hiện vẫn chưa được giải ngân. Trong khi đó, Nghị quyết 11/NQ-CP có nói rõ là thời gian thực hiện trong sáu tháng đầu năm 2022. Tại TPHCM, ước tính có trên 1,1 triệu lao động được nhận tiền hỗ trợ thuê nhà với tổng kinh phí 2.000 tỉ đồng. Nguyên nhân là do thiếu các thông tin cụ thể hướng dẫn thực hiện. Chưa thành lập được tổ hỗ trợ tiếp cận và triển khai hiệu quả gói hỗ trợ từ đề án giải pháp tài khóa, tiền tệ, được Chính phủ trình Quốc hội thông qua (một trong những nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm theo Quyết định 132-NV).

Thứ ba, trong Quyết định 132 thiếu giải pháp cụ thể giúp đỡ những doanh nghiệp tạm dừng hoạt động do dịch Covid-19, tái gia nhập thị trường. Doanh nghiệp lữ hành trở lại sau thời gian dài “đóng băng” vì dịch Covid-19 nhưng doanh thu trong quí 1 giảm 14% so với cùng kỳ và chỉ tăng vượt bậc trong quí 2, với 161% so với cùng kỳ 2021 - thời điểm dịch Covid-19 càn quét nặng nề.

Con số phục hồi này vẫn chưa thể bù đắp những tổn thất mà ngành gánh chịu. Phản ứng chậm này có thể được cải thiện nếu các doanh nghiệp có sự chuẩn bị tốt hơn nhờ vào hướng dẫn và giải pháp cụ thể của thành phố.

Giai đoạn phát triển theo Quyết định 132 (từ 2023-2025) chỉ còn hơn hai năm thực hiện, cũng chưa có các hành động cụ thể, hiện thành phố vẫn đang trong giai đoạn rà soát điều chỉnh, cùng với đó, phía Ngân hàng Thế giới đang góp sức nhưng chưa có kết quả.

Quyết định 132 chưa đề cập một số yếu tố quan trọng quyết định đến tăng trưởng của thành phố (trong phần các giải pháp của giai đoạn phát triển - NV). Đơn cử, việc nâng cao chất lượng thể chế, chuẩn hóa và giãn hóa thủ tục hành chính và nội dung chiến lược giúp tạo ra lợi thế cạnh tranh của thành phố. Các nội dung này cần được làm rõ hơn trong mục tiêu và chương trình hành động của Đề án Xây dựng thành phố thông minh giai đoạn 2020-2025, cũng như Chương trình chuyển đổi số của TPHCM.

4. Các gói kích thích kinh tế của quốc gia vẫn chưa được hấp thụ vào nền kinh tế

Gói 347.000 tỉ đồng từ chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội được Chính phủ trình Quốc hội đến nay vẫn chưa giải ngân như kỳ vọng và chưa được hấp thụ vào nền kinh tế.

Tỷ lệ giải ngân ở mức 6% tương đương 22.000 tỉ đồng chảy vào nền kinh tế. Trong khi đó, mục tiêu của các gói kích thích kinh tế là cần ưu tiên và có tính khả thi ngay trong ngắn hạn.

Thứ nhất, Chính phủ ưu tiên giảm gánh nặng chi phí cho các doanh nghiệp, từ đó thúc đẩy sản xuất bật trở lại trong ngắn hạn. Mục tiêu này nên tập trung vào các công cụ giãn và giảm thuế, phí liên quan đầu vào sản xuất. Các công cụ này không những hiệu quả mà còn tránh được áp lực lạm phát.

Thứ hai, ưu tiên kích cầu tiêu thụ nội địa. Tăng trưởng kinh tế sáu tháng qua có sự đóng góp rất lớn từ sức tăng của tổng cầu. Cầu nội địa phục hồi kéo sản xuất phục hồi tốt, lại ít chịu ảnh hưởng từ bên ngoài. Công cụ kích cầu hiệu quả vẫn là giảm các loại thuế thu ở khâu tiêu dùng và hỗ trợ cho các doanh nghiệp bình ổn giá, tăng các chương trình khuyến mãi.

Hai mục tiêu này như kim chỉ nam định hướng từ việc thiết kế chính sách đến tổ chức triển khai các chương trình hỗ trợ hồi phục và kích thích kinh tế. Đối sánh với hai mục tiêu này, dường như các gói kích thích kinh tế đã thiết kế phù hợp nhưng chưa thực sự thẩm thấu vào nền kinh tế cả nước nói chung, cũng như TPHCM nói riêng, theo đúng tiến độ kỳ vọng.

5. Tốc độ cải thiện hạ tầng chậm do nghẽn mãn tính ở đầu tư công

Thực trạng giải ngân vốn đầu tư công trong năm 2022 chưa đạt được tiến độ như kỳ vọng. Tỷ lệ giải ngân chỉ dừng ở mức 18,48% và 22,37% lần lượt vào cuối tháng 4 và tháng 5-2022. Tình hình giải ngân đầu tư công ở các tháng đầu năm hiện còn rất chậm và cần phải được khắc phục.

Bên cạnh các nguyên nhân như đại dịch làm chậm thời gian hay lạm phát làm chi phí dự án tăng, nguyên nhân chính xuất phát từ sự thiếu hiệu quả trong công tác điều hành và hệ thống pháp luật thiếu đồng bộ.

6. Nội lực từ cải cách thể chế còn mỏng và chịu vướng hệ thống, dẫn đến nhiều hệ lụy và rào cản cho phát triển

Để thực hiện kế hoạch phát triển TPHCM một cách bền vững sau khi trải qua thời kỳ khủng hoảng bởi dịch Covid-19, Chính phủ đã chú trọng xây dựng cơ chế để triển khai thực hiện các kế hoạch liên quan đến các dự án đầu tư của trong và ngoài nước.

Tuy nhiên, vẫn còn những tồn tại, hạn chế trong quá trình thực hiện chính sách, pháp luật về công tác quy hoạch cấp quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch tỉnh, kéo theo hệ lụy và rào cản cho sự phát triển ở TPHCM.