Sông rạch ĐBSCL kêu cứu
 |
| Nuôi cá bè trên sông làm giàu cho nhiều nông dân ĐBSCL nhưng cũng gây ô nhiễm môi trường sông rạch - Ảnh: HỒNG VĂN |
(TBKTSG Online)- Ô nhiễm môi trường nước ở ĐBSCL nhiều năm qua không chỉ bắt nguồn từ nước thải công nghiệp, sinh hoạt mà còn từ chính hoạt động nuôi tôm cá của nông dân.
Chất thải từ cá hại cá
"Rồi sẽ như kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè", đó là khẳng định của Giáo sư Lê Huy Bá, Viện trưởng Viện khoa học công nghệ và quản lý môi trường, Đại học Công nghiệp TPHCM, khi nói tới tình trạng ô nhiễm của nhiều kênh rạch nuôi trồng thủy sản hiện nay ở ĐBSCL. “Tôm cá chết nhiều, dịch bệnh liên miên suy cho cùng là do môi trường nước quá ô nhiễm”, ông Bá nói.
Trong hơn 3 tỉ đô la Mỹ xuất khẩu thủy sản mỗi năm hiện nay thì ĐBSCL đóng góp hơn 60% và nhiều năm qua, nuôi trồng thủy sản là ngành kinh tế mũi nhọn ở vùng này. Nhiều nông dân giàu lên nhanh chóng nhờ con tôm sú vùng nước lợ, bè nuôi cá ba sa trên sông rạch hay hầm nuôi cá tra ven sông, nhưng cũng không ít người trắng tay, nợ nần chồng chất vì cá tôm bị dịch bệnh.
Trong nuôi trồng thủy sản hiện nay, nhất là nuôi cá nước ngọt, nông dân sử dụng quá nhiều phân chuồng. Cùng với thức ăn thừa, thuốc trừ bệnh, chất khử trùng trong quá trình nuôi, lượng chất thải do nuôi trồng thuỷ sản lên tới 456 triệu tấn mỗi năm.
Theo nghiên cứu của ông Bá, với nuôi cá nước ngọt, nông dân phải mất 1,5-2kg thức ăn mới thu được 1kg cá. Như vậy, nông dân thu hoạch 10 tấn cá thì ao nuôi chứa 15-20 tấn thức ăn và một phần trong số đó trở thành chất thải khi thức ăn thừa lắng xuống ao, sinh ra khí độc H2S2, CH4, làm ô nhiễm môi trường.
Đối với nuôi tôm sú công nghiệp và bán công nghiệp vùng ven biển, 1kg tôm cần tới 39-199 mét khối nước và khi lượng nước này xả ra môi trường sẽ mang theo nhiều chất rắn lơ lửng như thức ăn thừa, chất hóa học, vôi bột, bùn thải. Chính lượng nước thải này gây ra dịch bệnh cho tôm. Ngoài ra, nước biển mà nông dân dẫn vào ao nuôi tôm vốn mang theo nhiều phù sa. Phù sa này lắng xuống tạo thành một lớp dày. Hàng năm, vào đầu vụ nuôi tôm, nông dân nạo vét ao nuôi thải lớp phù sa này ra gây ô nhiễm cả sông rạch.
Nghiên cứu của ông Bá cho thấy, nuôi tôm công nghiệp và bán công nghiệp như hiện nay ở ĐBSCL gây ra ô nhiễm môi trường đất - nước nặng nề nhất. Và chính vì vậy, không phải ngẫu nhiên mà nông dân nuôi tôm dễ giàu nhanh nhưng cũng chịu nhiều rủi ro hơn so với nuôi trồng các loại thủy sản khác.
Trong một nghiên cứu khác của Viện Sinh học Nhiệt đới, cứ thu hoạch 1 tấn tôm sú nuôi theo phương thức công nghiệp thì sẽ thải ra môi trường 347 kg chất ô nhiễm hữu cơ (BOD) và với diện tích nuôi tôm sú hơn 530.000 héc ta ở ĐBSCL hiện nay thì mỗi năm thải ra môi trường 89.917 tấn chất thải hữu cơ. Tới năm 2010, lượng chất thải hữu cơ ở vùng này lên tới 116.000 tấn. Và nếu các loại thủy sản nuôi trồng khác thải ra BOD tương tự như tôm thì hàng năm, sông rạch ĐBSCL phải gánh tới 1 triệu tấn BOD.
Gồng mình gánh lượng chất thải khổng lồ
 |
| Sông Tiền thơ mộng nhưng đằng sau bóng dáng con đò là những bè nuôi cá ba sa đang dần làm ô nhiễm dòng sông-Ảnh: HỒNG VĂN |
Theo ông Bá, ĐBSCL đang phát triển kinh tế mạnh mẽ và không thể không công nghiệp hóa, kể cả nuôi trồng thủy sản cũng phải “công nghiệp hóa tối ưu”. Tuy nhiên, cho tới giờ này, ĐBSCL chưa có bản quy hoạch nào nói về khả năng chịu tải tối đa của hệ sinh thái môi trường lưu vực này.
Không ai tính toán là hệ sinh thái môi trường nước của ĐBSCL có khả năng chịu đựng nổi bao nhiêu khu công nghiệp, bao nhiêu nhà máy, nhà máy loại gì, xây dựng ở đâu là thích hợp.
Ông cho rằng phần lớn các địa phương trong vùng đều đã có quy hoạch phát triển công nghiệp, nông nghiệp và thủy sản nhưng chưa một địa phương nào tính tới bài toán “kinh tế - sinh thái và môi trường”.
“Khu công nghiệp mọc lên sẽ kéo theo khu dân cư mọc lên trên những cánh đồng dọc sông, rạch, và các làng cá bè, khu nuôi cá hầm tăng lên thì khả năng tự làm sạch môi trường của sông nước trở về con số không”, ông Bá lo ngại.
Ông dẫn chứng lượng chất thải y tế của 13 tỉnh ĐBSCL hiện nay mỗi năm lên tới 3.800 tấn nhưng toàn vùng chỉ có 13 lò đốt rác y tế và không loại trừ khả năng rác y tế được thải trực tiếp ra sông rạch. Lượng chất thải rắn trong sinh hoạt chỉ tính ở các đô thị trong vùng, đã lên tới 610.000 tấn mỗi năm, nước thải sinh hoạt hơn 102 triệu mét khối. Lượng chất thải rắn công nghiệp hơn 222.000 tấn kèm theo 47 triệu mét khối nước thải công nghiệp. Hàng năm, hơn 2 triệu tấn phân hóa học và 4.000 tấn thuốc bảo vệ thực vật dùng cho sản xuất nông nghiệp.
Những con số đó đã phần nào nói lên sông rạch vùng này đang gồng mình gánh một lượng chất thải quá lớn. Và không phải ngẫu nhiên mà gần đây, nhiều nhà máy chế biến thủy sản và ngành nông nghiệp đã phản đối dữ đội việc đầu tư xây dựng một nhà máy giấy công suất lớn ven sông Hậu.
HỒNG VĂN
