(KTSG Online) – Chính phủ cần xây dựng môi trường đầu tư công khai, ổn định, không phân biệt đối xử và không chi phí không chính thức để thu hút dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài có chất lượng cao.
Chia sẻ với báo chí nhân dịp Tết Nhâm Dần, GS. TSKH Nguyễn Mại – Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (VAFIE) – cho rằng cách thu hút đầu tư hiệu quả nhất là tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp đang thực hiện đầu tư ở Việt Nam.
KTSG Online: Xin ông chia sẻ về những đóng góp của khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài với kinh tế Việt Nam năm 2021?
– TSKH Nguyễn Mại: 2021 là năm đầu tiên thực hiện kế hoạch 10 năm 2021-2030 và kế hoạch 5 năm 2021-2025, nhưng chúng ta không hoàn thành nhiều chỉ tiêu kinh tế – xã hội. Điển hình là tăng trưởng GDP chỉ ở mức 2,58%, thấp hơn nhiều so với dự báo tăng trưởng bình quân 6,5-7% mỗi năm của giai đoạn 2021-2025.
Tuy nhiên, có hai điểm sáng là xuất nhập khẩu và đầu tư nước ngoài.
Với xuất nhập khẩu, lần đầu tiên Việt Nam ghi nhận tổng kim ngạch xuất nhập khẩu ở mức 668 tỉ đô-la, thuộc nhóm 20 quốc gia dẫn đầu về thương mại quốc tế của thế giới do các doanh nghiệp tận dụng tốt cơ hội từ các Hiệp định Thương mại tự do (FTA) trong 4 tháng cuối năm, qua đó phục hồi hoạt động xuất khẩu và đạt mức xuất siêu 4 tỉ đô-la. Điều này giúp làm cán cân thương mại của Việt Nam luôn thặng dư, còn dự trữ ngoại hối vượt mức 100 tỉ đô-la.
Về xuất siêu, khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) có những đóng góp rất quan trọng.
Cụ thể, xuất khẩu của khu vực FDI đạt 247,5 tỉ đô-la, tăng 1,1% so với năm 2020 và chiếm 73,6% kim ngạch xuất khẩu của đất nước. Còn xuất siêu của khu vực này đạt 29,36 tỉ đô-la, qua đó bù đắp mức nhập siêu 25,36 tỉ đô-la của các doanh nghiệp trong nước.
Giá trị xuất khẩu của khu vực FDI chủ yếu thuộc lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo. Điển hình là Samsung với giá trị xuất khẩu khoảng 65-66 tỉ đô-la mỗi năm.
Lĩnh vực có giá trị xuất khẩu lớn thứ hai là dệt may với 39 tỉ đô-la trong năm 2021, dù trải qua tình trạng đứt gãy chuỗi sản xuất – cung ứng vì yêu cầu giãn cách xã hội của chính quyền nhiều địa phương. Thậm chí, Trung Quốc và Đài Loan đã rất ngạc nhiên về tăng trưởng xuất khẩu của Nike ở Việt Nam.
Trước đây, Trung Quốc chiếm tỉ trọng lớn nhất trong kim ngạch xuất khẩu của Nike ra thế giới với khoảng 46-47%. Nhưng hiện Việt Nam chiếm khoảng 51% tổng kim ngạch xuất khẩu của tập đoàn này, dù họ đặt nhiều nhà máy tại nước ta mà chủ yếu dựa vào các doanh nghiệp trong nước.
Sự thay đổi này cho thấy doanh nghiệp Việt Nam hiện có thể cạnh tranh lành mạnh với các quốc gia trước đây làm cho Nike như Pakistan, Trung Quốc, Đài Loan.
Về đầu tư nước ngoài, có 1.738 dự án mới được cấp giấy chứng nhận đăng ký đầu tư trong năm 2021 với tổng vốn đăng ký đạt trên 15,2 tỉ đô la, lần lượt giảm 31,1% về số lượng dự án và tăng 4,1% về giá trị vốn so với năm 2020. Như vậy, số lượng dự án giảm nhưng quy mô vốn tăng.
Điều này cho thấy quy mô vốn trung bình của một dự án đã tăng lên, số dự án dưới 5 triệu đô la giảm đi rất nhiều.
Ngoài ra, có 985 lượt dự án điều chỉnh vốn, giảm 13,6% về số lượng nhưng vốn tăng thêm đạt 9 tỉ đô la, tăng 40,5%. Những con số này cho thấy số dự án điều chỉnh tăng vốn không nhiều nhưng vốn đầu tư tăng mạnh.
Có 2 dự án ghi nhận sự điều chỉnh lớn về vốn đầu tư là dự án LG Hải Phòng của nhà đầu tư Hàn Quốc có 2 lần điều chỉnh tăng vốn 2 lần mức tăng tổng cộng 2,15 tỉ đô-la và nhà máy Polytex Far Eastern cũng điều chỉnh tăng vốn 610 triệu đô-la.
Điều này cho thấy sự thay đổi trong thu hút FDI của năm 2021 không chỉ ở dòng chảy mà chất lượng dự án cũng thay đổi rất lớn.
KTSG Online: Với những kết quả trên, khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài có đủ khả năng tạo ra những thay đổi tích cực với cộng đồng doanh nghiệp trong nước không, thưa ông?
Mỗi năm nền kinh tế ghi nhận khoảng 110.000-120.000 doanh nghiệp mới. Những doanh nghiệp này rất cần vốn và công nghệ.
Tuy nhiên, nguồn lực trong nước chỉ đáp ứng khoảng 30-40% nguồn cung công nghệ để thành lập doanh nghiệp mới, còn lại phải nhập máy móc, thiết bị từ các nước khác. Việc này đòi hỏi phải có nguồn ngoại tệ nhất định.
Trong bối cảnh đó, doanh nghiệp FDI đã có sự hỗ trợ doanh nghiệp với trong nước về điều kiện nhập khẩu trang thiết bị mới để hình thành doanh nghiệp mới.
Với các doanh nghiệp lớn, mới đây chúng ta đã chứng kiến buổi ra mắt 5 mẫu xe điện VinFast trong khuôn khổ một triển lãm xe quốc tế tại Los Angeles, Mỹ. Nó không chỉ gây ấn tượng về công nghệ và khả năng thực hiện, mà còn đi kèm những gói khuyến mãi rất tốt cho thị trường Mỹ và châu Âu, Việt Nam.
Đáng lưu ý, VinFast mới cho ra đời mẫu xe xăng đầu tiên cách đây 3 năm, nhưng mới đây tuyên bố chấm dứt không sản xuất xe xăng mà chuyển sang xe điện – lĩnh vực cả thế giới đang chạy đua sau Hội nghị COP26.
Chưa bao giờ Việt Nam sự thay đổi lớn như vậy. Và đó không chỉ là điển hình duy nhất vì Viettel đã có tên trên bản đồ những tập đoàn lớn nhất thế giới về dịch vụ và công nghệ 5G trước đó.
Điều này cho thấy nguồn vốn FDI cũng góp phần kích thích, phát các tập đoàn trong nước thành tập đoàn mạnh.
KTSG Online: Dự báo của ông về diễn biến dòng vốn đầu tư nước ngoài trên toàn cầu năm 2022?
Dòng vốn FDI toàn cầu năm sẽ 2022 phục hồi, đến năm 2023 có thể trở về mức của năm 2019 và sẽ tăng cao hơn vào năm 2024-2025, theo dự báo của Diễn đàn Thương mại và Phát triển của Liên Hợp quốc (UNCTAD).
Với Việt Nam, báo cáo riêng của UNCTAD về ASEAN công bố cuối năm 2021 cũng dự báo nước ta vẫn là một điểm đến hứa hẹn với các nhà đầu tư nước ngoài.
Tương tự, các báo cáo khảo sát do Amcham, Eurocham, Kocham công bố ít tháng gần đây cho thấy 60-65% doanh nghiệp nước ngoài đang hoạt động tại Việt Nam có ý định mở rộng hoạt động trong năm 2022 và những năm tiếp theo. Đây là một tỉ lệ khá cao so với rất nhiều nước.
Ngoài ra, một số tập đoàn của Mỹ và châu Âu đã cam kết đầu tư vào Việt Nam với những dự án điện gió ngoài khơi, điện khí trị giá hàng tỉ đô-la trong khuôn khổ các chuyến thăm và làm việc của Chủ tịch nước, Chủ tịch Quốc hội, Thủ tướng tại Mỹ, châu Âu, Ấn Độ, Hàn Quốc năm 2021.
Những tín hiệu đó khẳng định năm nay, việc tăng trưởng vốn đăng ký đạt khoảng 35-36 tỉ đô-la, vốn thực hiện khoảng 21-22 tỉ đô-la là trong tầm tay. Đây cũng là mục tiêu đặt ra tại Nghị quyết 50-NQ/TW của Bộ Chính trị về định hướng hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao chất lượng, hiệu quả hợp tác đầu tư nước ngoài đến năm 2030.
– KTSG Online: Vậy Việt Nam có cơ hội đón nhận dòng vốn đầu tư chất lượng từ nước ngoài trong năm nay?
Về số lượng nhà đầu tư, Chính phủ có thể yên tâm. Nhưng mục tiêu thu hút các tập đoàn công nghệ lớn để nâng cao chất lượng vốn cũng được đặt ra cụ thể trong Nghị quyết 50 sẽ khó đạt được nếu không có các giải pháp căn cơ.
Đó là cần hoàn thiện thể chế, chính sách về đầu tư nước ngoài phù hợp xu hướng phát triển, tiếp cận chuẩn mực tiên tiến quốc tế. Cụ thể, các đối tác đòi hỏi rất cao về kinh doanh có trách nhiệm, trong đó có những yêu cầu bảo đảm quyền lợi của người lao động, bình đẳng giới, an toàn thực phẩm, về môi trường khi chúng ta tham gia các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (FTA).
Chính phủ cần kiên quyết không cho xây dựng khu công nghiệp theo mô hình cũ và phải chuyển các khu công nghiệp hiện có thành khu công nghiệp sinh thái, chuyển đô thị thành đô thị sinh thái, có nhà ở cho công nhân, có nhà trẻ, trường học, bệnh viện… Vấn đề này hoàn toàn thuộc thể chế.
Ngoài ra, cần tập trung thu hút các dự án lớn của châu Âu, Mỹ vàtiếp tục tận dụng lợi thế trong quan hệ với Hàn Quốc, Nhật Bản và cộng đồng ASEAN. Để làm được việc này, cần nhìn lại đến nay tại sao các nước đó chưa đầu tư nhiều vào Việt Nam như họ đã đầu tư vào Thái Lan, Philippines, Indonesia, Malaysia.
Tôi cho rằng có 3 yếu tố phía Việt Nam chưa thể đáp ứng các nhà đầu tư, gồm: quyền sở hữu trí tuệ; yêu cầu về môi trường đầu tư công khai, ổn định, không phân biệt đối xử; không chi phí không chính thức.
Thực tế Việt Nam đã chống tham nhũng rất quyết liệt những năm gần đây, nhưng chưa đủ và đó vẫn là trở ngại lớn cho nhà đầu tư.
Về thủ tục hành chính, tuy chúng ta công bố đã bỏ hàng nghìn thủ tục nhưng vẫn có thêm thủ tục mới, quá trình triển khai dự án vẫn bị sách nhiễu, phiền hà.
Một dự án phải đi lại 6 tháng hoặc 1 năm mới được cấp phép, sau đó còn thủ tục phòng cháy chữa cháy, giải phóng mặt bằng, bảo đảm môi trường… mất hàng năm nữa thì mất cơ hội của nhà đầu tư.
Chúng ta chưa thu hút được vốn đầu tư dịch chuyển từ nước khác sang như kỳ vọng cũng chính là vì thủ tục. Dự án đang đầu tư ở nước láng giềng chuyển sang Việt Nam mất hàng năm mới giải quyết xong thì làm sao họ làm tiếp được các hợp đồng đã ký kết từ bên ngoài? Theo tôi, thủ tục này phải giảm xuống 3 hoặc 6 tháng mới đáp ứng được yêu cầu.
Bên cạnh đó, phải đổi mới cả tư duy và hành động trong hệ thống quản lý nhà nước về thu hút FDI, bắt đầu từ khâu xúc tiến đầu tư giảm bớt hội họp, hội nghị.
Bây giờ cần gì phải tuyên truyền về luật lệ, chính sách nữa, người ta chỉ tra Google là có đầy đủ. Quan trọng là phải xúc tiến đầu tư có địa chỉ.
Ví dụ, Hà Nội hoặc một địa phương nên chủ động tìm đến tập đoàn của Mỹ, châu Âu đang quan tâm đến Việt Nam khi cần làm dự án về công nghệ thông tin hoặc về trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn để trao đổi, cung cấp thông tin đầy đủ cho họ. Nếu quan tâm, nhà đầu tư sẽ gửi thuyết minh và thủ tục cấp phép.
Trong các khâu xúc tiến đầu tư đến thẩm định cấp phép phải phân biệt rõ trách nhiệm của nhà đầu tư và cơ quan nhà nước, đừng làm thay nhà đầu tư.
Chúng ta chỉ cần bảo vệ hợp pháp lợi ích của nước nhận đầu tư để họ tự do thực hiện các quyền của mình như vay vốn ở đâu, bao giờ làm, công nghệ gì… Làm thế nào mà chúng ta thẩm định công nghệ của nhà đầu tư, nếu họ là các tập đoàn lớn như Samsung.
Sau khi cấp phép, sẽ hỗ trợ nhà đầu tư thực thi dự án nhanh về các thủ tục đất đai, môi trường. Tất cả những nội dung đó cần phải thay đổi.
Và cuối cùng, cách xúc tiến đầu tư có hiệu quả nhất chính là tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp đang thực hiện đầu tư ở Việt Nam. Họ chính là những người tuyên truyền thuyết phục nhất.
Xin trân trọng cảm ơn ông!
