(KTSG Online) – Trong mục tiêu phát triển, kinh tế biển đang được Đảng xác định là trụ cột của nền kinh tế. Song, hiện trạng phát triển đô thị biển của Việt Nam – một phần của kinh tế biển – đang còn nhiều bất cập.
Đó là thông tin ghi nhận tại hội thảo “Phát triển bền vững đô thị biển Việt Nam thời kỳ mới” được Reatimes và VIRES tổ chức chiều ngày 3-8.
- Khánh Hoà muốn trở thành trung tâm kinh tế biển của cả nước vào năm 2025
- Ngổn ngang phát triển kinh tế biển
Việt Nam có tiềm năng về phát triển đô thị biển
Tại hội thảo, ông Phạm Nguyễn Toan, Phó Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam cho hay, chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 của Đảng xác định mục tiêu như sau: đến năm 2030, kinh tế thuần biển đóng góp khoảng 10% GDP cả nước; kinh tế của 28 tỉnh, thành phố ven biển chiếm 65 – 70% GDP cả nước; thu nhập bình quân đầu người của các tỉnh, thành phố ven biển gấp từ 1,2 lần bình quân cả nước… Đến năm 2045, Việt Nam trở thành quốc gia biển mạnh…
Ông Toan cho rằng, kinh tế biển là một trong những nhiệm vụ, giải pháp quan trọng để thực hiện “Khát vọng Việt Nam” đến năm 2030 là nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao. Phát triển kinh tế biển và phát triển đô thị cũng là hai nội dung quan trọng được đề ra trong Chiến lược phát triển kinh tế – xã hội 10 năm 2021-2030 của Đảng.
Trong đó ưu tiên phát triển các ngành kinh tế biển, nhất là du lịch, dịch vụ biển… Tập trung xây dựng và nhân rộng các mô hình khu kinh tế, khu công nghiệp sinh thái ven biển gắn với hình thành phát triển đô thị và phát triển các trung tâm kinh tế biển mạnh.
Ngày 24-1-2022, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 06-NQ/TW về “Quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”. Nghị quyết khẳng định mục tiêu và nhiệm vụ tiếp tục phát triển các chuỗi đô thị biển gắn với thực hiện Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển.
Ông Toan cho rằng, với bờ biển trải dài hơn 3.260km từ Bắc vào Nam, Việt Nam có lợi thế và tiềm năng to lớn để phát triển các đô thị biển đảo đặc sắc, là trụ cột và động lực để phát triển kinh tế biển.
Miền Bắc đã hình thành các đô thị du lịch biển như Hạ Long, Vân Đồn, Cát Bà, Đồ Sơn, Sầm Sơn. Tại khu vực miền Trung (Thừa Thiên – Huế – Đà Nẵng – Quảng Nam…), đô thị sông, biển có các đặc trưng riêng mang nhiều màu sắc và tiềm năng phát triển. Tại miền Nam, đang hình thành các đô thị đảo tiểu biểu như Phú Quốc hay đô thị hướng biển như Cần Giờ, Vũng Tàu…
Ông Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng cho biết, hiện nay Việt Nam có trên 50% dân số sống ở 28 tỉnh, thành phố ven biển. Khoảng 50% các đô thị lớn của Việt Nam tập trung ở khu vực ven biển và trên đảo. Các đô thị biển của Việt Nam chỉ mới phát triển tập trung ở dải ven biển như TP. Hạ Long, Hải Phòng, Sầm Sơn, Vinh, Huế, Đà Nẵng, Hội An, Quy Nhơn, Nha Trang, Vũng Tàu…
Với diện tích bờ biển dài từ Móng Cái đến Hà Tiên với hàng nghìn đảo và hệ sinh thái đa dạng, riêng với đô thị biển, ông Chính cho biết chúng ta chỉ mới đang có 10 đô thị biển.
Trong đó, TP. Đà Nẵng là một trong những thành phố biển gần như điển hình tốt nhất tại Việt Nam có sân bay, có cảng, có đường sắt và đường bộ. Nhiều đô thị biển có kết quả tốt về tốc độ phát triển chung kinh tế – xã hội như đô thị biển Quảng Ninh, đô thị biển Hải Phòng.
Ông Chính cho rằng các quốc qua trên thế giới rất mơ ước, vì họ không có nhiều tiềm năng về biển như nước ta với các cảng biển, bãi tắm đẹp, cảng nước sâu.
Nhưng còn nhiều thách thức để phát triển
Thừa nhận Việt Nam có tiềm năng phát triển đô thị biên, song ông Toan cho rằng nhìn tổng thể, đến nay Việt Nam vẫn đang vắng bóng những đô thị biển đúng nghĩa và có thể phát huy, khai thác tối đa những giá trị, lợi thế mà biển mang lại.
Thay vào đó, đô thị hướng biển ở nước ta đang đối mặt với rất nhiều thách thức cản trở quá trình phát triển bền vững, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu gia tăng. Việc này đang đòi hỏi cần những nghiên cứu nghiêm túc tầm quốc gia và quốc tế để có những tầm nhìn chiến lược và chính sách phát triển phù hợp.
Ngoài ra, theo ông Toan, việc khai thác tiềm năng, giá trị của thị trường bất động sản tại các đô thị biển đang được các doanh nghiệp quan tâm. Nhất là những xu hướng đầu tư bất động sản du lịch, nghỉ dưỡng, hạ tầng, khu công nghiệp ven biển hay đô thị nhà ở ven biển.
Tuy nhiên, cơ chế, chính sách thu hút đầu tư, pháp lý đất đai và chuyển đổi mục đích sử dụng đất… đang có nhiều trở ngại đối với doanh nghiệp tham gia thị trường bất động sản tại các đô thị biển.
“Đô thị biển và thu hút doanh nghiệp đầu tư vào thị trường bất động sản tại đô thị biển là ưu tiên của nhiều địa phương. Nhưng cách thức phát triển được nhiều chuyên gia đánh giá còn gắn với tầm nhìn ngắn hạn, thiếu đầy đủ và chưa toàn diện để có thể phát triển bền vững,” ông Toan nói.
Nói đến đô thị biển Việt Nam, ông Chính cho rằng còn có những bất cập như sau: Chưa có tổng thể quy hoạch mạng lưới đô thị biển một cách bài bản.
Thứ hai, các bãi biển rất đẹp nhưng việc xây dựng đã gần như chiếm hết diện tích và chia lô khiến người dân gần như mất hết các bãi tắm. Điều đó cho thấy quy định, giám sát về xây dựng biển chưa thực sự sát sao.
Thứ ba, với xu hướng phát triển như hiện nay, các thành phố và thị trấn ven biển đang phải đối mặt với những thách thức về phát triển cân bằng – khi mà môi trường tự nhiên ven biển, rừng ngập mặn ven biển, những cánh rừng phòng hộ quan trọng bị hủy hoại dưới tác động của các hoạt động kinh tế và đô thị hóa.
Ngoài ra, những biến động về điều kiện tự nhiên và môi trường… cũng đang là những thách thức lớn mà các đô thị ven biển phải đối mặt.
Ông Đặng Việt Dũng, Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam, nguyên Phó Chủ tịch UBND TP. Đà Nẵng cho rằng, chúng ta đang thiếu quy hoạch phát triển đô thị biển, bao gồm phát triển ra ngoài đại dương, hiện chỉ có quy hoạch đất liền.
Điều này dẫn đến hệ lụy, tất cả các đô thị biển nhang nhác nhau, không có nét đặc trưng, không có sự liên kết lẫn nhau, đôi khi xung đột lợi ích.
Ông Dũng cho rằng việc chưa có lời giải cho bài toán chung khiến không gian phát triển biển xung đột (chưa quy hoạch rõ chỗ nào phát triển du lịch, chỗ nào phát triển công nghiệp, dịch vụ…). Rõ ràng, công tác quy hoạch có vấn đề.
Giai đoạn này chúng ta đang làm đề án quy hoạch Quốc gia nhưng không có chỗ nào nói về quy hoạch biển, đô thị biển. Đây cần là một trong những cấu phần chính của đề án mà chúng ta nên làm.
“Chúng ta có phân loại đô thị, nhưng mới có đô thị miền núi, đô thị hải đảo, chưa có đô thị biển. Đề nghị nên cụ thể hóa thành tiêu chí với đô thị biển, định nghĩa rõ ràng về đô thị biển để có quy hoạch, công cụ chức năng cụ thể,” ông Dũng nói.
Ông Nguyễn Chu Hồi, Đại biểu Quốc hội, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam cho rằng, nước ta có 28 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có biển với nhiều đô thị lớn nhỏ được hình thành và phát triển tập trung ở vùng ven biển từ khá lâu đời. Nhưng về số lượng như vậy vẫn còn quá ít, về quy mô vẫn còn quá nhỏ và về chất lượng vẫn còn ở mức thấp so với thế giới.
Thậm chí ông Hồi còn ví dụ, như có những địa phương có biển như TPHCM nhưng đô thị hóa lại chỉ hoàn toàn dựa vào đất, chưa liên kết nhiều với biển và chưa dựa vào biển.
Từng có khảo sát cho thấy 40% người dân TPHCM chưa hề biết thành phố mình có biển. Nghĩa là tiềm năng biển chưa được khai thác tương xứng, kinh tế biển chưa đa dạng, chưa tạo được dấu ấn và yếu tố biển chưa đi vào tâm thức người dân và chưa trở thành thương hiệu lớn của thành phố.
Theo ông Hồi, các đô thị ven biển nước ta, vẫn được phát triển trên nền tảng của tư duy “đất liền”. Giá trị của biển vẫn chưa được phát huy, trong khi các giá trị trước mắt của “đất vàng” ở ven biển và trên đảo vẫn hấp dẫn hơn với cả nhà hoạch định chính sách và nhà đầu tư.
Những giải pháp được kiến nghị
Ông Trần Đình Thiên, thành viên Tổ tư vấn Kinh tế của Thủ tướng, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cho rằng, khoảng 20 khu kinh tế ven biển của Việt Nam đang phát triển nhưng chưa thể trở thành nền tảng phát triển đô thị biển chiến lược.
Cách tư duy phát triển khu kinh tế ven biển chưa được ưu tiên xứng tầm. Ta còn đang thiếu cơ chế đặc thù để phát triển đô thị biển. Do đó, cần phải nhìn lại và đánh giá các khu kinh tế ven biển gắn với đô thị biển một cách rõ ràng hơn. Ông Thiên nói.
Về giải pháp để phát triển đô thị biển, ông Thiên cũng cho rằng, phải có tầm nhìn và cách tiếp cận mới về đô thị biển, phải thể hiện trong quy hoạch quốc gia. Chức năng của đô thị biển phải được định hình rõ và đảm bảo không xảy ra xung đột.
Cần có tư duy, cơ chế trao quyền, phải gắn với chức năng đặc thù cho các đô thị biển để tăng tính chủ động, sáng tạo. Động lực phát triển phải dựa vào các doanh nghiệp tư nhân.
Để tăng cường công tác quản lý về quy hoạch, đầu tư xây dựng và đảm bảo khai thác hiệu quả, bền vững quỹ đất ven biển, ứng phó, thích nghi với biến đổi khí hậu, nước biển dâng, ông Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam cho rằng, cần thực hiện một số giải pháp sau:
Thứ nhất, các loại đất ven biển đều phải thực hiện theo quy hoạch và tất cả các chính sách của Nhà nước liên quan cũng phải được xem xét đưa vào quy hoạch. Quy hoạch phải bảo đảm lợi ích hài hòa của người dân tại khu vực đó, cũng như lợi ích của nhà đầu tư và Nhà nước.
Thứ hai, cần thiết phải có sự điều chỉnh các văn bản pháp luật, bổ sung các quy chuẩn, tiêu chuẩn thiết kế quy hoạch xây dựng, đáp ứng yêu cầu phát triển của khu vực ven biển.
Cần phân loại dự án ưu tiên đầu tư xây dựng và có giải pháp cụ thể đối với từng nhóm dự án nhằm đảm bảo việc đầu tư xây dựng có hiệu quả, tránh lãng phí đất đai, bảo vệ môi trường và ứng phó, thích nghi với biến đổi khí hậu, nước biển dâng.
Thứ tư, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, quản lý các dự án, bảo vệ tài nguyên và môi trường đất đai ven biển; thực hiện nghiêm quy định pháp luật về xử lý ô nhiễm và bảo vệ môi trường; xây dựng kịch bản nước biển dâng để kịp thời điều chỉnh quy hoạch, kết cấu hạ tầng xây dựng nếu cần thiết.
Để hệ thống đô thị biển nước ta phát triển xứng tầm, để triển khai Chiến lược biển 2030 và thực hiện “Khát vọng Việt Nam”, ông Nguyễn Chu Hồi, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam cho rằng, có quá nhiều việc phải làm. Trong đó cần phải tổ chức lại không gian kinh tế biển, bao gồm kinh tế ven biển, kinh tế đảo và kinh tế thuần biển, trong đó cần xác định không gian đô thị biển. Cụ thể, cần xem xét, cân nhắc và chú ý xử lý một số/nhóm vấn đề dưới đây:
Thứ nhất, công nhận và sử dụng khôn khéo các giá trị của cảnh quan thiên nhiên và các hệ sinh thái biển, đảo như là nguồn “vốn phát triển” dài hạn; thiết kế và lựa chọn các mẫu hình kiến trúc đô thị xanh, thân thiện với tự nhiên, thích ứng với biến đổi khí hậu, phù hợp văn hóa bản địa.
Thứ hai, xác định mô hình đô thị biển như là một “Hệ sinh thái đô thị biển” đa chiều, đa phương diện, đa dạng và đa dụng. Nó có đầy đủ chức năng và cấu trúc của một phức hệ sinh thái tự nhiên – nhân sinh, có các dòng vật chất tương tác bên trong và bên ngoài hệ thống. Mô hình đô thị ven biển, đô thị đảo hay đô thị trên biển vừa phải hiện đại, vừa dân tộc; bảo đảm an ninh, an toàn và an sinh và vừa có tính đặc thù vùng miền.
Thứ ba, cần sớm phát triển mô hình đô thị biển cấu trúc đa chiều, vì đô thị vốn là một thực thể mang tính nhân văn, hay nói cách khác cũng là một hệ sinh thái “nhân sinh”, được con người tạo ra từ chính các nguồn lực tự nhiên (tài sản và vốn tự nhiên).
Thứ tư, cần chú ý làm rõ chức năng trung tâm của hệ sinh thái đô thị biển. Một hệ sinh thái đô thị bao giờ cũng là thành phần của một hệ thống lớn hơn và đồng thời lại bao chứa một hoặc nhiều hệ thống nhỏ hơn.
Thứ năm, cần lưu ý, mỗi hệ thống (tự nhiên và nhân sinh) đều có 3 thuộc tính (đặc trưng) vốn có: tính vượt trội, tính đa dụng và tính liên kết (liên kết nội tại và liên kết vùng).
Được biết, sau hội thảo này, Hiệp hội Bất động sản Việt Nam sẽ xây dựng văn bản kiến nghị về những vấn đề mà hội thảo nêu ra để gửi tới Ban Kinh tế Trung ương, Bộ Xây dựng và các cơ quan quản lý Nhà nước liên quan nhằm đưa ra góc nhìn về kinh tế, chính sách, pháp lý góp phần phát triển bền vững đô thị biển Việt Nam.
