Toán và ngôn ngữ
Nguyễn Gia
 |
(TBKTSG) - Thời buổi hội nhập, tiếng Anh là ngôn ngữ thông dụng trong giao tiếp với thế giới bên ngoài. Anh bạn tôi, một người mê toán học, lại phải chuyển sang nghiền ngẫm tiếng Anh, cho dù thời trẻ anh đã từng học cả tiếng Pháp, tiếng Nga rồi tiếng Trung nữa.
Không hiểu do mê toán hay do lang thang trên mạng mà anh kháo rằng giữa toán và tiếng Anh có một sự gắn kết nhất định. Số là, trong tiếng Anh có 26 chữ cái, cứ theo thứ tự từ A-Z mà cho mỗi chữ một con số từ 1-26, thì có thể rút ra từ nào có tổng số đạt được 100 điểm được coi như hoàn thiện, từ nào có tổng số vượt quá 100 điểm thì chỉ giữ lại hiệu số sau khi đã trừ đi 100.
Những từ thể hiện uy quyền như “policy” (chính sách), “power” (quyền lực) cũng chỉ tương ứng đạt được 80 và 77 điểm; những từ thuộc nhóm tư duy, ngay cả khi chọn ra những từ có âm tiết dài như “knowledge” (tri thức), “Intelligence” (trí tuệ) thì cũng chỉ đạt được 96 và 15 điểm; những từ thuộc phạm trù tình cảm như “happiness” (hạnh phúc), “love” (tình yêu) cũng chỉ đạt được 7 và 54 điểm...
Tìm mãi mới thấy được một từ đạt đúng 100 điểm. Đó là “attitude”, theo từ điển, vừa là thái độ, quan điểm, vừa là tư thế, điệu bộ, dáng dấp, có lẽ trong tiếng Việt cụm từ tương ứng phù hợp nhất là “đối nhân xử thế”.
Suy gẫm, bình luận với nhau, anh và tôi đều chịu rằng, không biết vô tình hay hữu ý, tiếng Anh đã dành trọn 100 điểm quý giá cho một từ thật là hay, thật là đích đáng.
Sống trên đời là sống giữa nhân loại, sống với thế gian. Đối với mỗi con người, mỗi tổ chức hay quốc gia, còn gì quan trọng hơn cách ta đối xử với những người khác, với thế giới xung quanh. Người ta đánh giá nhau cao hay thấp, quý trọng hay khinh thường, kết thân hay hận thù rút cuộc có lẽ cũng từ việc đối nhân xử thế.
Khó mà mô tả cụ thể thế nào là biết đối nhân xử thế đối với từng con người, từng tổ chức, từng quốc gia, nhưng chắc chắn không quá khó để những người sống quanh ta có thể cảm nhận và đánh giá về cách đối nhân xử thế của mỗi người cũng như của các tổ chức, các quốc gia mà họ quan tâm.
Với từng con người, những ai biết mình biết người, biết tự trọng và tôn trọng người khác, biết học hỏi và lắng nghe, biết quan tâm và chia sẻ, biết lo cho lợi ích của cộng đồng trong khi làm việc vì lợi ích của mình... thường được coi là biết đối nhân xử thế, được đánh giá cao, được quý trọng và nhiều người muốn kết thân. Hoặc tối thiểu thì như người ta thường nói, cũng phải sống cho đàng hoàng tử tế, sống đúng mực, biết điều thì mới được.
Người bình thường đã vậy, người có vai vế, cấp bậc cao trong xã hội lại càng phải biết đối nhân xử thế hơn. Trong gia đình, tế bào nhỏ của xã hội, ông bà, cha mẹ phải sống cho đàng hoàng mới dạy được cho con cháu nên người. Trong nhà trường, thầy cô giáo phải mẫu mực mới đào tạo được học sinh thành những con người tử tế. Ở các cơ quan, tổ chức, những người đứng đầu phải biết làm gương, biết cầm cân nẩy mực mới tạo lập được không gian làm việc lành mạnh, có kỷ cương, ở đó người tài được phát huy, công việc được trôi chảy.
Cách đối nhân xử thế của mỗi người lại phụ thuộc vào nhiều yếu tố, mà trong đó cái gốc là nền tảng văn hóa được hình thành trong từng con người và thường xuyên được vun trồng cho phát triển. Văn hóa không đồng nghĩa với bằng cấp, cấp bậc mà mỗi người có thể đạt được. Trong thực tế, không thiếu gì anh “hai lúa” lại hơn hẳn ngài “tiến sĩ”, chị nhặt ve chai lại hơn hẳn bà hai, ông lớn trong con mắt thiên hạ. Sau những đổ vỡ về kinh tế hiện nay, phần lớn các tổ chức, doanh nghiệp đang ra sức xây dựng nền tảng mới cho sự hồi phục và phát triển bền vững của mình, trong đó văn hóa trở thành một yêu cầu không thể thiếu.
Cứ theo cách nghĩ “toán học” đó, anh bạn tôi lại suy ra, cách đối nhân xử thế của một quốc gia trong thế giới toàn cầu hóa trước hết cũng phải dựa trên nền tảng văn hóa và bản lĩnh. Đối xử với người nước mình, giải quyết những vấn đề nội bộ ra sao, xây dựng quan hệ với các nước khác và quan tâm tới các vấn đề toàn cầu như thế nào là những căn cứ quan trọng bậc nhất để tạo lập vị thế của một quốc gia trong hội nhập quốc tế ngày nay. Thế giới này có không ít nước nhỏ về quy mô dân số và kinh tế, nhưng lại được hầu hết các quốc gia khác nể phục như Thụy Điển, Hà Lan, trong khi có nước lớn hơn nhưng chỉ tạo được sự e ngại hơn là thiện cảm của thiên hạ.
Trong tiếng Anh, từ “attitude” có được trọn 100 điểm thật là đích đáng. Còn trong tiếng Việt, tuy chưa tìm ra được công thức nào để chứng minh sự gắn kết giữa ngôn ngữ và toán học, nhưng anh bạn tôi vẫn tin rằng rất có thể có sự gắn kết đó, bởi cha ông ta đã để lại không biết bao nhiêu lời khuyên dạy về đạo làm người và cách đối nhân xử thế, mà riêng kho tàng truyện cổ tích và ca dao, tục ngữ đã cực kỳ phong phú, ai không học được thì chỉ có thể tự trách mình.
Trong khi chờ đợi anh bạn tôi tìm ra công thức chứng minh sự tương thích giữa toán học và ngôn ngữ trong tiếng Việt, ta hãy thử đánh giá điểm các ngôn từ của mình. Liệu “đối nhân xử thế” ở ta có đáng được hưởng 100 điểm hoàn mỹ như trong tiếng Anh không nhỉ?
