(KTSG) – Dự thảo Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn khuyến khích tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước tài trợ kinh phí, hỗ trợ công tác lập quy hoạch. Dù khoản tài trợ này phải hòa vào ngân sách và các tổ chức, cá nhân không được tài trợ, thanh toán trực tiếp cho tổ chức tư vấn lập quy hoạch thì nỗi lo quy hoạch bị “nắn” vẫn lơ lửng ở đó…
- Bổ sung cao tốc Cà Mau-Đất Mũi, Quảng Ngãi-Kon Tum vào quy hoạch
- Quy hoạch sân bay Pleiku đạt công suất 4 triệu khách vào năm 2030
Tuần qua diễn ra Hội nghị các đại biểu Quốc hội chuyên trách thảo luận về 12 dự án luật sẽ được trình Quốc hội xem xét thông qua tại kỳ họp tháng 10-2024, trong đó có dự thảo Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn. Một vấn đề được quan tâm trong dự thảo luật này là những quy định về tài trợ lập quy hoạch.
Còn nhớ, vài ba năm trước, khi các địa phương trên cả nước đang đẩy mạnh việc lập quy hoạch tỉnh thì đã có những doanh nghiệp ký cam kết tài trợ kinh phí lập quy hoạch xây dựng đô thị và các khu du lịch nhằm góp phần tạo diện mạo mới cho địa phương. Thời điểm đó, Luật Xây dựng và Luật Quy hoạch đô thị đều cho phép cá nhân, tổ chức tài trợ kinh phí để lập quy hoạch. Tuy nhiên, những quy định này chưa được cụ thể hóa trong văn bản hướng dẫn nên một số địa phương lúng túng, không biết thực hiện ra sao; thậm chí, có tỉnh chỉ đạo tạm dừng toàn bộ đề xuất tài trợ lập quy hoạch.
Nhiều ý kiến lúc đó cũng cho rằng, không nên để các tổ chức, cá nhân tài trợ công tác lập quy hoạch, do việc này để lại nhiều hệ lụy, rõ nhất là nguy cơ quy hoạch bị “lái” theo ý muốn của đơn vị tài trợ. Các doanh nghiệp có thể nhân danh việc tài trợ để điều chỉnh nội dung quy hoạch theo hướng có lợi nhất cho hoạt động kinh doanh của mình. Trong một số trường hợp, điều này đồng thời mang lại lợi ích chung cho xã hội, nhưng cũng không ít trường hợp tác động tiêu cực đến lợi ích của cá nhân, tổ chức khác. Nếu không thể tác động được ở tầm chi phối như vậy thì nhà đầu tư cũng có cơ hội tiếp cận sớm nhất các thông tin về quy hoạch để hoạch định cho các dự án của mình.
Các đại biểu Quốc hội sẽ phải lựa chọn một trong hai luồng quan điểm: (1) chỉ khi “chí công vô tư”, không để các khoản tài trợ “nắn” quy hoạch, các địa phương mới có được những bản quy hoạch chất lượng cao nhất; và (2) thà cho phép doanh nghiệp tài trợ nhiệm vụ quy hoạch một cách chính thức đi kèm với công khai và giám sát chặt chẽ vẫn tốt hơn nhiều so với việc đưa ra quy định cấm nhưng rồi các bên vẫn tìm cách lách luật và thực hiện một cách không chính thức.
“Xét từ góc độ kinh tế, nếu một khi việc lập quy hoạch bị tác động, chi phối bởi tư nhân thì các quy tắc cạnh tranh tự do sẽ bị bóp méo, thậm chí bị triệt tiêu từ trong trứng nước rồi. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ không còn cơ hội để chủ động và tham gia bình đẳng vào cuộc chơi. Về xã hội, một khi quy hoạch trở thành “cuộc chơi” do tư nhân thao túng, nó sẽ không còn hướng đến sự hài hòa lợi ích giữa các bên liên quan (stakeholders) hay đặt lợi ích của người dân lên hàng đầu, mà thay vào đó sẽ là lợi ích của nhà đầu tư, doanh nghiệp” – luật sư Nguyễn Tiến Lập từng đánh giá .
Giờ đây, dự thảo Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn tiếp tục chủ trương “khuyến khích tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài tài trợ kinh phí, hỗ trợ cho hoạt động quy hoạch đô thị và nông thôn”. Để hạn chế các tác động tiêu cực, dự thảo luật quy định khoản tài trợ này không được thanh toán trực tiếp cho tổ chức tư vấn lập quy hoạch mà phải nộp vào ngân sách rồi chi trả theo các quy định về quản lý ngân sách nhà nước. Đồng thời, việc hỗ trợ và sử dụng nguồn lực hỗ trợ phải bảo đảm khách quan, công khai, minh bạch, đúng mục tiêu, mục đích, tiết kiệm, hiệu quả; tự nguyện, vì lợi ích chung của cộng đồng và xã hội, không vụ lợi… – những nguyên tắc này thật ra cũng rất khó để định lượng.
Thời gian qua, các địa phương cũng đã hạn chế việc doanh nghiệp tài trợ trực tiếp cho đồ án quy hoạch. Theo đó, tiền tài trợ đều phải hòa chung vào ngân sách rồi sau đó được chi cho công tác lập quy hoạch theo định mức của Nhà nước. Tuy nhiên, theo phản ánh của cộng đồng doanh nghiệp, cơ chế này cũng không phát huy hiệu quả, các doanh nghiệp vẫn tìm nhiều cách khác nhau để tác động vào nội dung quy hoạch bằng nhiều con đường không chính thức. Nói cách khác, việc cấm tài trợ trực tiếp cho đồ án không giải quyết được vấn đề, nó chỉ làm cho vấn đề khó bị phát hiện hơn.
Xuất phát từ thực tế này, có quan điểm cho rằng, dự thảo Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn vẫn nên cho phép doanh nghiệp tài trợ hoạt động quy hoạch và tránh “ràng buộc” bằng những đơn giá, định mức của Nhà nước để có thể linh hoạt dùng nguồn kinh phí đó trả thù lao cao thuê chuyên gia giỏi hỗ trợ công tác quy hoạch. Tuy nhiên, để tránh nguy cơ doanh nghiệp thông qua việc hỗ trợ quy hoạch tác động chính sách, cài cắm lợi ích, thì cần bổ sung quy định về việc công khai, minh bạch thông tin tài trợ quy hoạch để các bên liên quan và người dân có thể giám sát. Sự công khai, minh bạch và giám sát như vậy sẽ giúp giảm nguy cơ cài cắm lợi ích riêng làm ảnh hưởng đến lợi ích chung.
Có nên cho phép các tổ chức, cá nhân tài trợ hoạt động quy hoạch hay không quả thực là vấn đề khó. Khi bấm nút thông qua dự thảo luật này, các đại biểu Quốc hội sẽ phải lựa chọn một trong hai luồng quan điểm: (1) chỉ khi “chí công vô tư”, không để các khoản tài trợ “nắn” quy hoạch, các địa phương mới có được những bản quy hoạch chất lượng cao nhất; và (2) thà cho phép doanh nghiệp tài trợ nhiệm vụ quy hoạch một cách chính thức đi kèm với công khai và giám sát chặt chẽ vẫn tốt hơn nhiều so với việc đưa ra quy định cấm nhưng rồi các bên vẫn tìm cách lách luật và thực hiện một cách không chính thức.
