(KTSG) - Dự kiến Quốc hội sẽ họp bất thường vào trước hoặc sau Tết Nguyên đán sắp tới nhưng việc xử lý vướng mắc, bất cập tại tám trạm thu phí/dự án BOT có được đặt lên bàn nghị sự hay không vẫn còn để ngỏ.
- Dự kiến tạm dừng thu phí BOT quốc lộ 51 từ giữa tháng 12 tới
- Bộ giao thông muốn rút ngắn thời gian thu phí BOT quốc lộ 51
Trong phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội ngày 28-11 vừa qua, Tổng thư ký Quốc hội Bùi Văn Cường cho biết, Chính phủ đề nghị trình Quốc hội xem xét, quyết định giải pháp xử lý vướng mắc, bất cập tại một số trạm thu phí/dự án đầu tư kết cấu hạ tầng giao thông theo hình thức BOT tại kỳ họp bất thường lần thứ 2, dự kiến diễn ra trước hoặc sau Tết Nguyên đán 2023.
Trước đó, vào tháng 10-2022, Chính phủ đã có Tờ trình gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề xuất dùng 13.115 tỉ đồng từ nguồn vốn tăng thu, tiết kiệm chi năm 2022 để thanh toán cho tám trạm thu phí/dự án BOT hiện còn vướng mắc, bất cập chưa thể giải quyết triệt để.
Cụ thể, có bốn trạm BOT chưa được thu phí, hoặc phải dừng thu phí vì phản ứng của người dân gồm: Trạm La Sơn - Túy Loan thu cho dự án hầm Đèo Cả; Trạm Bỉm Sơn thu cho dự án xây dựng quốc lộ 1 đoạn tránh thành phố Thanh Hóa; Trạm quốc lộ 3 thu cho dự án xây dựng tuyến đường Thái Nguyên - Chợ Mới (Bắc Kạn) và cải tạo, nâng cấp quốc lộ 3 đoạn Km75 - Km100; Trạm trên quốc lộ 91 thu cho dự án cải tạo, nâng cấp quốc lộ 91 đoạn Km14 - Km50 + 889.
Xử lý dứt điểm vướng mắc của tám trạm thu phí/dự án BOT nói trên là rất cần thiết. Tuy nhiên, giải pháp nào (mua lại một lần hay bù lỗ từng năm) thì cần thảo luận kỹ lưỡng cho từng dự án với quan điểm “hài hòa lợi ích, chia sẻ rủi ro”; đồng thời phải căn cứ trên Luật PPP và hợp đồng dự án.
Bốn dự án còn lại bị giảm doanh thu lớn, phá vỡ phương án tài chính gồm: Dự án nâng cấp, mở rộng đường Hồ Chí Minh đoạn Km1738+148 - Km1763+610; Dự án cầu Thái Hà; Dự án cải tạo, nâng cấp luồng sông Sài Gòn đoạn từ cầu đường sắt Bình Lợi tới cảng Bến Súc; Dự án cầu Việt Trì - Ba Vì nối Quốc lộ 32 với Quốc lộ 32C.
Chính phủ cho rằng, các dự án này đã được cơ quan nhà nước và nhà đầu tư ký hợp đồng, thực hiện, đã hình thành tài sản đưa vào khai thác đúng quy định và phát huy hiệu quả. Việc nhà đầu tư không được thu phí hoặc doanh thu sụt giảm lớn là do những nguyên nhân khách quan xuất hiện sau khi ký kết và thực hiện hợp đồng mà các bên đều không thể lường trước. Điều này khiến doanh nghiệp đứng trước nguy cơ phá sản, các khoản vay của ngân hàng trở thành nợ xấu.
Việc xử lý các tồn tại của những dự án này, theo Chính phủ, nhằm thực hiện đầy đủ trách nhiệm, nghĩa vụ của cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho nhà đầu tư; đồng thời khôi phục niềm tin cho các nhà đầu tư, các tổ chức tín dụng tham gia dự án BOT mới.
Trường hợp đề xuất không được giải quyết, các dự án tiếp tục triển khai theo hợp đồng đã ký sẽ dẫn đến mất an ninh trật tự, dư nợ của các dự án ngày càng cao (ước tính trường hợp bố trí vốn nhà nước kéo dài một năm sẽ phát sinh thêm 1.700 tỉ đồng), doanh nghiệp bị phá sản, tăng nợ xấu.
Tại thời điểm ký hợp đồng và thực hiện tám dự án nói trên, pháp luật về đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP) chưa quy định việc thực hiện hợp đồng khi hoàn cảnh thay đổi cơ bản.
Tuy nhiên, Chính phủ cho biết trong nội dung hợp đồng dự án có dẫn chiếu quy định của Bộ luật Dân sự. Điều 420 của Bộ luật Dân sự quy định, khi hoàn cảnh thay đổi cơ bản thì các bên có lợi ích bị ảnh hưởng có quyền yêu cầu bên kia đàm phán lại hợp đồng trong một thời hạn hợp lý theo nguyên tắc cân bằng quyền và lợi ích hợp pháp của các bên.
Hoàn cảnh thay đổi cơ bản nói trên dẫn đến các bên không thể tiếp tục thực hiện hợp đồng và chấm dứt hợp đồng. Khi chấm dứt hợp đồng sẽ phát sinh trách nhiệm, nghĩa vụ của các bên liên quan, trong đó có việc thanh toán chi phí hợp lý, hợp pháp. Đây chính là căn cứ để Chính phủ đề xuất dùng ngân sách “mua lại” các dự án BOT.
Chính phủ cũng khẳng định, tám dự án đã đưa vào khai thác và đạt được mục tiêu đầu tư. Việc chấm dứt hợp đồng trước thời hạn và thanh toán cho nhà đầu tư là giải pháp chuyển đổi từ hình thức “người sử dụng trả phí trực tiếp trong khoảng thời gian nhất định” sang “Nhà nước trả một lần”. Trình tự, thủ tục thanh toán tuân theo quy định của pháp luật nên “không gây thất thoát vốn nhà nước”.
Tuy vậy, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng đề xuất của Chính phủ về việc dùng hơn 13.000 tỉ đồng ngân sách để thanh toán cho tám trạm thu phí/dự án BOT đang vướng mắc là chưa có đủ cơ sở chính trị, căn cứ pháp lý và cơ sở thực tiễn.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội yêu cầu Chính phủ bổ sung các tài liệu, làm rõ cơ sở chính trị và căn cứ pháp lý trong việc hỗ trợ, thanh toán cho nhà đầu tư; bổ sung đánh giá đầy đủ, toàn diện các tác động có thể xảy ra, đặc biệt là các tác động tiêu cực khi thực hiện đề xuất của Chính phủ.
Chính phủ, Thủ tướng, Bộ Giao thông Vận tải, các địa phương liên quan cần làm rõ các sai phạm (nếu có) của các bên, nhất là trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước. Trên cơ sở đó, Chính phủ báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét cho ý kiến.
Thực tế, phương án dùng ngân sách mua lại dự án BOT giao thông đã được Chính phủ (Bộ Giao thông Vận tải) kiên trì theo đuổi vài năm nay nhưng các cơ quan của Quốc hội luôn… từ chối. Ủy ban Kinh tế của Quốc hội khóa trước (khóa XIV), trong báo cáo giám sát về BOT giao thông vào tháng 4-2021, cũng cho rằng đề xuất dùng ngân sách để hỗ trợ hoặc mua lại các dự án BOT là không hợp lý bởi chưa đủ cơ sở pháp lý và thực tiễn.
Bên cạnh đó, ngoài tám dự án này, còn một số dự án khác bất cập về vị trí đặt trạm thu phí, nhưng người dân địa phương không còn phản đối sau khi được miễn, giảm phí. Nếu Nhà nước mua lại các dự án có vướng mắc sẽ tiềm ẩn nguy cơ thiếu minh bạch, dẫn đến hiệu ứng lan rộng tại các dự án khác, gây khiếu kiện, mất an ninh, trật tự.
Hơn nữa, Ủy ban Kinh tế lo ngại việc mua lại dự án gây áp lực cho ngân sách trong điều kiện khó khăn hiện nay và đi ngược với chủ trương huy động nguồn vốn xã hội hóa cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng.
Thời gian trôi đi nhưng có vẻ lý lẽ của Ủy ban Kinh tế Quốc hội khóa trước vẫn còn ở lại. Theo yêu cầu của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ sẽ phải tiếp tục hoàn thiện, báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét, cho ý kiến về việc dùng ngân sách mua lại tám trạm thu phí/dự án BOT. Khả năng Quốc hội có xem xét việc xử lý vướng mắc, bất cập của các dự án này tại kỳ họp bất thường thứ 2 sắp tới hay không vẫn còn bỏ ngỏ.
Xử lý dứt điểm vướng mắc của tám trạm thu phí/dự án BOT nói trên là rất cần thiết. Tuy nhiên, giải pháp nào (mua lại một lần hay bù lỗ từng năm) thì cần thảo luận kỹ lưỡng cho từng dự án với quan điểm “hài hòa lợi ích, chia sẻ rủi ro”; đồng thời phải căn cứ trên Luật PPP và hợp đồng dự án với mục đích là không để doanh nghiệp thiệt thòi nhưng cũng không được làm thất thoát ngân sách nhà nước.
