Dỡ chà… trống không!
Lam Ni
 |
(TBKTSG) -Theo lời rủ rê của người bạn, chúng tôi đã có một trải nghiệm thật sự thú vị trong hai tiếng đồng hồ trầm mình, ngụp lặn dưới sông để… dỡ chà, bắt cá tôm. Mắt ai cũng đỏ hoe, môi tím tái, người lạnh cóng. Đổi lại, chẳng được mấy tôm cá.
Nước đang đứng ròng. Khoảng 2 giờ chiều, trời túc tắc mưa. Dù biết mưa gió sông động, cá tôm có thể ít, bác Năm vẫn quyết định: “Đi bây!”.Chúng tôi cả thảy tám người, lấy hai chiếc xuồng tam bản từ bến nhà anh Liêm đến chỗ chất chà cách đó chưa đầy trăm mét. Đó là một ngã ba sông thuộc kênh Xáng Xéo (xã Lục Sĩ Thành, huyện Trà Ôn, Vĩnh Long).
“Rung chà cá nhảy”, để không phải động chà, anh Liêm nhẹ nhàng thả mình xuống nước “tiền trạm” để biết độ nước sâu. “Khoảng hai mét rưỡi”, anh Liêm nổi lên, nói. Mọi người bắt đầu triển khai cây, lưới, cởi áo, chỉ mặc độc chiếc quần đùi, thả mình xuống sông. Trải nghiệm ngụp lặn bắt đầu.Chà thường được làm bằng những loại cây có nhiều cành nhánh như trâm bầu, bần, tre…
Chà được chất bằng cách cặm xuống lòng sông, rạch cho tôm cá vào núp. Mỗi đống chà dù to hay nhỏ cũng thường được chất trải dài theo mé bờ, có diện tích trung bình từ 8-15 mét vuông. Mỗi tháng người ta dỡ chà hai lần vào hồi con nước kém (khoảng mồng 10 và 25 Âm lịch). Khi nước đứng ròng, người ta dùng lưới quây đống chà lại (gọi là bao đăng), lấy hết chà bên trong ra, gom lưới nhỏ lại, rồi dùng vợt mà xúc cá. Trong lúc lặn bao đăng, chà động, vài ba con cá nhảy bung ra ngoài…
Từng hơi một, chúng tôi thay phiên hì hụp lặn, rồi nổi lên, nắm theo từng nhành, nhúm cây củi chà đã mục, rong rêu đen xỉn, thảy ra bên ngoài viền lưới. Những người không lặn ngụp thì quăng mớ chà cũ qua một bên cách đó vài mét, xếp lên, chằng lại để chà không trôi. Một công đôi việc: đống chà cũ dỡ tới đâu thì chà đó lại được chất thành đống chà mới.
Lặn hăng nhất là anh Liêm. Mỗi lần lặn vài ba chục giây. Vẫn còn chà cho đến khi lưới được thu lại nhỏ dần. Sau mỗi lần lặn xuống – nổi lên thì trên tay ai cũng nắm đầy rác lợn cợn bùn non, săm soi coi có con tôm, con cá nào lẫn ở trong đấy.
Rồi chà cũng thưa dần, là lúc mắt mọi người hoe đỏ, môi tái và da thít lại vì lạnh. Lưới lúc đó đã được quây lại nhỏ hơn. Viền trên được nâng lên cao hơn, viền dưới tiếp tục được chèn lại cho chặt hơn để cá không ra được. Hai chiếc tam bản cũng quây lại, để nếu cá có nhảy ra, hên thì có khả năng chúng bay thẳng lên xuồng.
“Không có (cá) nhiều rồi” – bác Năm thất vọng. Giữa một đụn rác trộn lẫn bùn non chỉ lấp lánh ánh bạc của mấy con cá he trắng, cá sơn, cá chim trắng, vài con tôm càng he, mấy con cá lau kiếng… Chẳng có con cá ngát, cá linh rìa nào, cá mè vinh cũng không. Thất thu.
Mọi người cho biết trước đây, có đợt dỡ chà thế này được cả 2 ki lô gam tôm và đầy một rổ xúc cá trắng các loại. Cá ngát năm bảy lạng đến một ký ngoài một con là chuyện bình thường. Nhưng bận này chẳng có gì để ăn. Chúng tôi quay về sau hai giờ đồng hồ trầm mình lặn ngụp, để trôi đi niềm hào hứng ban đầu với hy vọng “tôm cá đầy khoang”. Cá, tôm bây giờ ít quá!
***
Bữa đó trong lúc dỡ chà, có hai chiếc ghe tam bản đang đi xiệc (chích điện cá, tép) dọc mé sông. Chiếc ghe chèo có hai người, một người chèo, người kia cầm hai cây xiệc. Một cây có đầu nhọn dẫn nguồn điện từ chiếc bình ăc-quy để ở lòng ghe, cây kia được gắn một cái vợt nhỏ ở phía đầu dùng để vớt cá tép khi chúng bị xiệc “đơ” dạt vào mé bờ dày đặc cật, bần. Chiếc xuồng máy thì đi ba người: một người cầm lái, một người xiệc và một người có nhiệm vụ mò cá tép. Chúng tôi hỏi: “Xiệc có không mấy anh?”. Họ trả lời: “Có mấy con tép thôi, bữa nay hẻo quá!”.
Mỗi khi nước ròng, cả con kênh Xáng Xéo này và mấy con kênh khác nữa, thường xuyên diễn ra kiểu đánh bắt cá tôm “tận diệt” bằng xiệc điện, thậm chí là thuốc cá! Xiệc thì giữa thanh thiên bạch nhật, còn thuốc thì lén lút, chẳng ai biết, chẳng ai nhận. Nhưng khi cá tôm “dính” thuốc dạt vào hai bên bờ, người bỏ thuốc cũng như người không, đều ùa vào bắt cá, bắt tôm…
