Kẻ tha phương và tiếng mẹ đẻ
Đỗ Thị Đông Xuân (*)
 |
(TBKTSG) – Tuy bài học lịch sử đầu tiên trong đời tôi là “nos ancêtres étaient des Gaulois” (tổ tiên chúng ta là người Gô-Loa), tôi chỉ học tiếng Pháp đến năm 14 tuổi. Ngày bé tôi không bao giờ nói được một câu tiếng Việt suôn sẻ. Lúc nào cũng phải mượn một vài từ tiếng Pháp vì vốn từ vựng tiếng Việt của mình không đủ để “ăn nói ra đầu ra đũa”…
Để cách ly tôi khỏi nền văn hóa “nhạc vàng” và sách chưởng Kim Dung, người lớn chỉ cho tôi được hát dân ca Pháp và đọc văn học Pháp. Mười tuổi đầu, hiểu làm sao được ý nghĩa sâu xa của Les Misérables (Những người khốn khổ)! Nhưng tôi vẫn đọc ngấu đọc nghiến để biết cho bằng được Cosette có làm vợ của Marius hay không.
Những truyện của bà Comtesse de Ségur làm tôi cứ tưởng như xứ Pháp đầy rẫy những quý tộc rảnh rang… không biết làm chuyện gì ngoài tổ chức những buổi chiều uống trà nhâm nhi bánh ngọt.
Nếu không có tuổi thơ gắn liền với Spirou, Tintin, Lucky Luke, Astérix… thì có lẽ ngày nay tôi vẫn nói tiếng Pháp với ngôn phong của thế kỷ thứ 18-19 của Honoré de Balzac. Có đặt chân lên “mẫu quốc” bao giờ đâu mà biết người Tây nói như thế nào?
Tôi không có may mắn lấy bằng tú tài Pháp. Nhưng điều này không có nghĩa là tôi biết rành tiếng Việt hơn. Những bài chính tả trong thời thơ ấu của tôi là cuộc vật lộn để ráp complément (bổ ngữ) này trực thuộc vào sujet (chủ ngữ) kia và qua đó phải chia verbe (động từ) làm sao…
Không ai quan tâm đến việc dạy tôi viết quốc ngữ cho đúng dấu hỏi lẫn dấu ngã. Cái giọng Nam bộ lại càng làm rối beng cả hỏi lẫn ngã trong tôi.
Ngày ấy, Vietnamien (Việt văn) là một ngoại ngữ phụ. Một tuần hai tiếng đồng hồ Việt văn. Một ông thầy giáo Việt gốc Hoa ở tận Chợ Lớn đến đường Cường Để hàng tuần để dạy các cô nữ sinh trường St Paul. Ngoại ngữ chính là tiếng Anh.
Ngày ấy cô giáo dạy “Ăng Lê” của tôi (Mademoiselle T.) là một phụ nữ lỡ thì, khó tính như một bà bảo mẫu Anh, và không ngớt giảng giải cho chúng tôi về sự quý phái của tiếng Anh nhiều hơn là dạy tiếng Anh.
Mademoiselle T. bắt chúng tôi tránh không được phát âm kiểu Mỹ và không ngớt chê bai văn hóa cao bồi Mỹ… May quá! Tôi không bị ảnh hưởng văn hóa Mỹ qua những giờ học Ăng Lê này…
Chuyển sang chương trình học tiếng Việt!
Tôi phải viết những bài luận văn về con người mới xã hội chủ nghĩa, về chủ nghĩa anh hùng cách mạng, về nhân dân ta rất anh hùng…
Một trường phái hoàn toàn khác với các bài luận văn ở St Paul… Không còn Paul Verlaine và Arthur Rimbaud nữa…Tố Hữu, Tế Hanh thay vào đây.
Chưa nói đến cái lỗ hổng khổng lồ về kiến thức lịch sử của tôi! Sau khi biết tổ tiên của mình không phải là người Gaulois nữa, tôi lọt thỏm vào chương trình lịch sử hiện đại xã hội chủ nghĩa… Tôi vẫn chưa biết gì về tổ tiên dân tộc mình nhưng tôi biết rằng Hồng quân Liên Xô thắng phát xít Đức một cách hiển hách như thế nào.
Thế là văn chương đã nửa mùa mà chính tả tiếng Việt tôi vẫn chưa học được.
Suýt tí quên tiếng Nga! Thầy giáo tôi là người dân tộc Thái quê tận Mai Châu. Ông phải vất vả lắm mới ghi tạc được vào đầu chúng tôi ít từ tiếng Nga.
Mới tập chào: “zờ-đờ-rát-xờ-tờ-vui-chi-e” (chào buổi sáng) và ậm ọe được câu: “Í-a í-đu vờ kờ-lát-xờ” (Tôi đi đến trường) thì ông thầy Nga của chúng tôi đã phải lên đường đánh giặc…
Chưa hiểu gì về tổ tiên mình, mà cũng chẳng kịp học ngoại ngữ “phe ta”… tôi đã tốt nghiệp phổ thông và thi đỗ đại học, đi Hungary.
Học tiếng Hung ở cái tuổi đôi mươi!… Cái tiếng gì không giống Tây mà cũng chẳng giống Mỹ…
Tôi hay gặp khó khăn khi phải chia động từ trong văn phạm Pháp. Bây giờ trong tiếng Hung chẳng những động từ mà đến tính từ, trạng từ cũng phải chia. Chưa nói đến những câu phức hợp dài loằng ngoằng mò mãi mới ra chủ từ.
Thế rồi cũng tốt nghiệp đại học Hung, rồi cũng làm được bằng tiến sĩ Hung rồi cũng sống và nghiên cứu khoa học ở xứ Hung này gần 35 năm nay… Rồi cũng phải lên giảng đường bằng tiếng Hung.
Bây giờ khi phải lên diễn đàn ở Việt Nam tôi không có đủ vốn từ chuyên môn tiếng Việt để thuyết trình bài giảng về nguyên lý bảo tồn gen và phát triển bền vững…
Tiếng Anh “đủ để chống càn” của tôi không đủ để tôi thao thao bất tuyệt trên bục giảng.
Tiếng Nga không giúp tôi mua được lấy một ly nước uống ở Matxcơva… dù cho họ có biết rằng tôi đã từng “Í-a í-đu vờ kờ-lát-xờ”.
Tiếng Pháp của tôi nằm im trong lớp bụi thời gian.
Tiếng Hung của tôi chỉ có người Hung mới hiểu.
Bao nhiêu trăn trở của kẻ tha phương!
____________________________________________________
(*) Tiến sĩ sinh lý học thủy cầm Viện Chăn nuôi Katki, Hungary.
