Thế giới cần xe điện giá rẻ nhưng các hãng xe chưa sẵn sàng

(KTSG Online) – Năm 1913, dây chuyền lắp ráp di động của nhà phát minh công nghiệp Henry Ford đã làm thay đổi ngành công nghiệp sản xuất ô tô. Sự đổi mới mang tính đột phá của dây chuyền này giúp giảm đáng kể thời gian lắp ráp một chiếc ô tô, cho phép sản xuất hàng loạt và giảm giá xe. Hơn một thế kỷ sau, ngành ô tô cũng đang trải qua một cơn địa chấn tương tự với xe điện. Nhưng lần này, hãng xe Ford Motor, do Hery Ford sáng lập, đang cố gắng đuổi theo các đối thủ, thay vì dẫn đầu.

• Vị thế thống trị của Tesla ở Mỹ bị đe dọa khi nhiều mẫu xe điện rẻ hơn xuất hiện
• Châu Âu sẽ điều tra chống trợ cấp đối với xe điện Trung Quốc

Các hãng xe lâu đời tụt hậu

Xe điện dẫn đến sự thay đổi cơ bản trong công nghệ và quy trình sản xuất vốn đưa Ford và các đối thủ như Toyota và Volkswagen trở thành những nhà sản xuất ô tô lớn nhất hành tinh.

Các nhà sản xuất ô tô lâu đời đang chạy đua để thích ứng với chi phí tài chính khổng lồ khi chuyển sang sản xuất xe điện, nhưng họ vẫn còn một khoảng cách xa so với Tesla và một loạt đối thủ cạnh tranh mới của Trung Quốc, bao gồm BYD và Xpeng

Thế giới cần những mẫu xe điện giá cả phải chăng hơn bao giờ hết vì chúng sẽ đóng một vai trò lớn trong việc giúp các chính phủ cắt giảm khí thải nhà kính đang làm nóng hành tinh. Nhưng câu hỏi đặt ra là liệu các nhà sản xuất ô tô ở châu Âu và Mỹ, nơi các chính phủ đã có kế hoạch cấm hoặc hạn chế bán xe chạy bằng xăng và dầu diesel, có thể cung cấp những chiếc xe điện giá rẻ hay không.

“Rốt cục, một số nhà sản xuất  là nền tảng trong cách chúng ta nghĩ về ô tô trong 100 năm qua sẽ chỉ còn một phần nhỏ quy mô của ngành công nghiệp ô tô trong tương lai”, Gene Munster, đối tác quản lý của Deepwater Asset Management, bình luận.

Khoảng cách xe điện giữa các nhà sản xuất ô tô truyền thống và các đối thủ mới là rất lớn. Năm 2022, Tesla đã giao 1,31 triệu xe điện. BYD đã tăng gấp ba lần doanh số bán hàng so với năm trước để đạt hơn 900.000 chiếc xe điện (con số này tăng lên gần 1,86 triệu nếu tính cả xe lai sạc điện).

Để so sánh, Tập đoàn Volkswagen của Đức, bao gồm cả các thương hiệu như Audi và Porsche, chỉ bán được 572.100 xe điện. Trong khi đó, Stellantis, chủ các thương hiệu Chrysler và Jeep, đạt doanh số xe điện 288.000 chiếc. Toyota, Ford và General Motors thậm chí còn ở phía sau rất xa về doanh số xe điện.

Các thương hiệu đang trỗi dậy của Trung Quốc có chi phí sản xuất thấp hơn nhiều, cho phép họ bán xe điện với giá rẻ hơn. Đó là một lợi thế vì giá cả đắt là rào cản lớn nhất đối với sự phổ cập xe điện, theo một cuộc khảo sát hồi năm 2021 của Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA).

Trong cuộc đua xe điện nhằm định hình lại ngành công nghiệp ô tô toàn cầu, Trung Quốc đang dẫn đầu. Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Âu và Mỹ,  những quốc gia thống trị trong kỷ nguyên xe động cơ đốt trong, đang tụt lại phía sau.

Từ năm 2015 đến năm 2022, các nhà sản xuất ô tô lớn nhất thế giới,  Volkswagen, General Motors, Toyota, Stellantis, Honda , liên minh Renault-Nissan-Mitsubishi, Ford, Hyundai-Kia, Geely, Mercedes-Benz và BMW, chứng kiến thị phần xe điện của họ trên toàn cầu giảm từ mức hơn 55% xuống 40%, theo IEA.

Trong cùng thời gian, thị phần xe điện kết hợp của chỉ hai công ty, Tesla và BYD, tăng từ 20% lên hơn 30%.

Ngân hàng đầu tư UBS dự báo, đến năm 2030, các hãng xe Trung Quốc có thể chứng kiến thị phần của họ trên thị trường xe điện toàn cầu tăng gấp đôi từ 17% lên 33%. Và các hãng xe châu Âu sẽ bị mất thị phần xe điện lớn nhất.

Chạy đua đầu tư

Các hãng xe truyền thống đang đầu tư hàng trăm tỉ đô la và đặt ra các mục tiêu đầy tham vọng cho doanh số bán xe điện nhằm thu hẹp vị trí dẫn đầu do Tesla và các đối thủ Trung Quốc nắm giữ.

Tính đến cuối tháng 9 năm ngoái, các hãng xe và nhà sản xuất pin ở Mỹ, châu Âu và châu Á, ngoại trừ Trung Quốc, đã công bố các khoản đầu tư có tổng trị giá hơn 650 tỉ đô la đến năm 2030 cho quá trình chuyển đổi xe sang xe điện điện, theo Atlas Public Policy, công ty phân tích và dữ liệu có trụ sở tại Mỹ.

Nhưng không rõ liệu những khoản đầu tư đó có mang lại kết quả hay không. “Các nhà sản xuất ô tô truyền thống đang cố gắng bắt kịp Tesla hoặc các nhà sản xuất ô tô hàng đầu của Trung Quốc, nhưng điều đó thật khó khăn. Đơn giản là họ không có đủ các kỹ năng tự phát triển nội bộ”,  nhà phân tích Patrick Hummel của UBS nói.

Doanh số bán ô tô nhìn chung vẫn ở mức thấp hơn nhiều so với mức trước đại dịch và tỷ suất lợi nhuận của xe điện ở những hãng xe lâu đời là rất thấp hoặc không tồn tại.

Cũng có những hoài nghi về việc liệu nhu cầu xe điện có tăng theo nguồn cung mới hay không. Trong tuần này, người phát ngôn của Volkswagen thông báo hãng có kế hoạch tạm thời dừng sản xuất một số mẫu xe điện ở Đức vào tháng tới do nhu cầu yếu hơn dự kiến.

Gene Munster, đối tác quản lý của Deepwater Asset Management.. cho biết các hãng xe truyền thống đang thua lỗ ở mảng xe điện và sẽ tiếp tục thua lỗ trong hai năm tới.

Hồi tháng 7, Ford nâng dự báo mức lỗ của mảng kinh doanh xe điện trong năm tài chính hiện tại lên 4,5 tỉ đô la so với dự báo trước đó là 3 tỉ đô la.

Các hãng xe lâu đời thậm chí có thể trở nên kém cạnh tranh hơn nếu các công nhân đang đình công của Ford, General Motors và Stellantis giành được các thỏa thuận tăng lương đến 40%.

Theo Dan Ives, nhà phân tích cấp cao tại Wedbush Securities, nếu các hãng xe Mỹ nhượng bộ các yêu cầu của Công đoàn công nhân ô tô (UAW) , bao gồm tăng lương đáng kể và các phúc lợi khác, thì “chiến lược xe điện của họ về cơ bản sẽ chết ngay khi xuất hiện”.

Đó là bởi vì những nhượng bộ đó sẽ đẩy chi phí trung bình của một chiếc xe điện tăng thêm 3.000 – 5.000 đô la. Dan Ives cảnh báo việc chuyển những khoản chi phí tăng thêm này này sang người tiêu dùng sẽ “phá hủy” các mô hình kinh doanh trong tương lai của Big Three (ám chỉ đến Ford, General Motors và Stellantis).

Dù cần ít lao động hơn nhưng xe điện lại tốn nhiều chi phí chế tạo hơn xe chạy động cơ đốt trong vì các vật liệu thô của pin rất đắt và khó tìm kiếm. Việc tinh chỉnh quy trình sản xuất và mở rộng quy mô sản xuất xe điện cũng mất thời gian.

Về khía cạnh này, Trung Quốc chiếm ưu thế. Hiện tại, Trung Quốc nhà sản xuất pin xe điện lớn nhất thế giới và thống trị chuỗi cung ứng các thành phần quan trọng để sản xuất pin.

“Phần lớn chuỗi cung ứng pin nằm trong tay Trung Quốc. Nước này tập trung phát triển lĩnh vực pin sớm hơn bất kỳ nước nào khác”, Daniel Röska, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu ô tô phụ trách khu vực Liên minh châu Âu của hãng môi giới và nghiên cứu Bernstein, bình luận.

Cạnh tranh hay hợp tác với Trung Quốc đều khó

Các nhà sản xuất ô tô toàn cầu có rất ít lựa chọn ngoài việc liên doanh với các nhà sản xuất pin và xe điện Trung Quốc. Nhưng các thỏa thuận hợp tác như vậy trở nên phức tạp hơn khi căng thẳng thương mại giữa Trung Quốc và phương Tây gia tăng, cũng như khi các chính phủ phương Tây nỗ lực giảm sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng của Trung Quốc.

Đầu tuần này, Ford thông báo tạm dừng hoạt động thi công tại dự án  nhà máy pin trị giá 3,5 tỉ đô la ở bang Michigan, nơi hãng dự định sản xuất pin sử dụng công nghệ từ CATL (Trung Quốc). Khi dự án được công bố vào tháng 2, thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa Marco Rubio đã chỉ trích mối liên hệ với Trung Quốc.

Trung Quốc chỉ đang củng cố vị trí dẫn đầu bằng các biện pháp kiểm soát bảo hộ vật liệu thô quan trọng đối với xe điện và quá trình chuyển đổi sang năng lượng xanh. Gần đây, viện lý do an ninh quốc gia, Trung Quốc hạn chế xuất khẩu hai kim loại đất hiếm, cần cho sản xuất bán dẫn sử dụng nhiều trong xe điện.

Tình hình có thể trở nên tồi tệ hơn sau khi Liên minh châu Âu (EU) mở cuộc điều tra về trợ cấp của nhà nước Trung Quốc đối với lĩnh vực xe điện

Các nhà lập pháp EU lo ngại rằng trợ cấp của Bắc Kinh cho phép các nhà sản xuất xe điện Trung Quốc giữ giá thấp một cách giả tạo, dẫn đến sự cạnh tranh không công bằng cho các đối thủ châu Âu.

Nếu EU áp dụng mức thuế cao hơn mức 10% tiêu chuẩn đối với ô tô nhập khẩu, động thái này có thể mời gọi sự trả đũa từ Trung Quốc, có thể gây tổn hại cho  các hãng xe châu Âu, với nhiều trong số đó kiếm được phần lớn lợi nhuận ở thị trường Trung Quốc.

“Việc EU bổ sung các biện pháp bảo hộ để chống lại xe điện của Trung Quốc cũng giống như tự bắn vào chân mình”, Röska cảnh báo.

Và nếu châu Âu muốn giảm lượng khí thải carbon, khu vực này sẽ cần xe điện giá rẻ. Theo báo cáo năm 2022 của hãng nghiên cứu Jato Dynamics, xe điện bán ở Trung Quốc rẻ hơn khoảng 40% so với ở châu Âu và rẻ hơn 50% so với ở Mỹ.

Các hãng xe điện Trung Quốc cũng tăng cường thiết lập nhà máy ở ở châu Âu khi các rào cản thương mại gia tăng. Điều tương tự chắc chắn sẽ xảy ra ở Mỹ, nơi thuế nhập khẩu ô tô được ấn định ở mức 27,5%.

Theo CNN