(KTSG) - “Trong kinh tế số của Việt Nam, khu vực tư nhân hiện đang giữ vai trò chủ chốt, tỷ trọng giá trị do khối tư nhân tạo ra ước tính lên đến 70-80%. Tuy nhiên, chúng ta chưa khai thác hết tiềm lực của họ”, TS. Trần Quý, Viện trưởng Viện Phát triển kinh tế số Việt Nam thuộc Hội Truyền thông số Việt Nam, trao đổi với Kinh tế Sài Gòn.
Đóng góp lớn trong kinh tế số
Kinh tế tư nhân cần đóng vai trò trụ cột và động lực chính để Việt Nam đạt được mục tiêu tăng trưởng cao, bền vững dựa trên khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Quan điểm này phản ánh đúng thực tế phát triển kinh tế hiện nay và phù hợp với định hướng chiến lược của Đảng và Nhà nước, như đã được khẳng định trong Nghị quyết 57-NQ/TW năm 2024.
Khu vực tư nhân sở hữu khả năng thích ứng nhanh, linh hoạt và nhạy bén với xu hướng thị trường toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số và cách mạng công nghiệp 4.0. Nếu khu vực nhà nước thường tập trung vào các ngành nền tảng hoặc dự án chiến lược dài hạn thì doanh nghiệp tư nhân lại là nơi khởi nguồn cho những ý tưởng đột phá, từ giải pháp công nghệ đến mô hình kinh doanh sáng tạo. Chẳng hạn, các doanh nghiệp như VNG với Zalo, FPT với hệ sinh thái chuyển đổi số, MetaDAP với nền tảng quản lý tài sản số, hay VinFast với ô tô điện đã chứng tỏ sức mạnh sáng tạo và khả năng cạnh tranh vượt trội.
Trong kinh tế số của Việt Nam, khu vực tư nhân hiện đang giữ vai trò chủ chốt, tỷ trọng giá trị do khối tư nhân tạo ra ước tính lên đến 70-80%, từ thương mại điện tử, công nghệ tài chính (FinTech) đến xuất khẩu phần mềm và có những đóng góp nổi bật trên nhiều lĩnh vực.
Trước hết, họ là lực lượng chính thúc đẩy sự tăng trưởng của các ngành kinh tế số quan trọng. Chẳng hạn, trong thương mại điện tử, doanh thu năm 2023 đạt khoảng 25 tỉ đô la Mỹ với tốc độ tăng trưởng 20-25%/năm, nhờ sự dẫn dắt của các doanh nghiệp như Shopee, Lazada, và Tiki.
Trong lĩnh vực FinTech, hơn 200 công ty tư nhân với các sản phẩm điển hình như ví điện tử MoMo hay ZaloPay đã giúp tỷ lệ thanh toán không dùng tiền mặt tăng từ 14% năm 2019 lên trên 30% vào năm 2024. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp công nghệ như FPT, VNPT hay VNG đã đưa doanh thu xuất khẩu phần mềm chạm mốc 7-8 tỉ đô la trong năm 2023.
Ngoài ra, khu vực tư nhân còn góp phần xây dựng hệ sinh thái số toàn diện. Nền tảng Zalo của VNG hỗ trợ giao tiếp và tích hợp dịch vụ công, trong khi MetaDAP - một giải pháp blockchain của Viện Phát triển kinh tế số Việt Nam - mang đến công cụ quản lý tài sản số hiệu quả, nâng cao tính minh bạch và ứng dụng công nghệ cao. Các công ty khởi nghiệp (startup) trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ chuỗi khối (blockchain), và dữ liệu lớn (big data) cũng đang tạo ra giá trị mới, dù quy mô còn khiêm tốn nhưng tiềm năng rất lớn.
Tuy nhiên, chúng ta chưa khai thác hết tiềm lực của họ trong kinh tế số. Số lượng doanh nghiệp công nghệ số hiện nay khoảng 70.000, chủ yếu là doanh nghiệp nhỏ và vừa, còn thiếu sức mạnh để cạnh tranh quốc tế. Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D) từ khu vực tư nhân tuy chiếm 60% tổng kinh phí R&D công nghệ số, nhưng vẫn thấp hơn so với các quốc gia phát triển như Hàn Quốc hay Singapore (đạt 80-90%). Hơn nữa, sự phối hợp giữa doanh nghiệp tư nhân và các chương trình chuyển đổi số quốc gia chưa thực sự chặt chẽ, hạn chế hiệu ứng lan tỏa
Ba yếu tố cốt lõi
Để khu vực tư nhân phát triển nhanh và mạnh trong kinh tế số, đặc biệt trong các lĩnh vực khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, Việt Nam cần xây dựng một môi trường thuận lợi dựa trên ba yếu tố cốt lõi: chính sách hỗ trợ, hạ tầng số và phát triển nguồn nhân lực.
Trước hết, về chính sách, Nhà nước cần đưa ra các cơ chế ưu đãi rõ ràng và dài hạn nhằm khuyến khích doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào công nghệ. Chẳng hạn, giảm thuế cho các công ty chi mạnh vào R&D, hoặc lập quỹ đầu tư mạo hiểm do Nhà nước bảo trợ để hỗ trợ startup. Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cũng cần được chú trọng, tạo động lực cho doanh nghiệp sáng tạo. Đồng thời, mô hình hợp tác công - tư (PPP) nên được đẩy mạnh, ví dụ như trong triển khai mạng 5G hay phát triển các giải pháp blockchain như MetaDAP để doanh nghiệp tư nhân tham gia vào các dự án chiến lược.
Tiếp theo, về hạ tầng số, Việt Nam cần đẩy nhanh việc phủ sóng 5G toàn quốc, xây dựng các trung tâm dữ liệu lớn, và phát triển điện toán đám mây nội địa. Các doanh nghiệp như Viettel, FPT Telecom, VNPT hay VNG có thể được hỗ trợ thông qua ưu đãi vốn vay hoặc giảm chi phí vận hành để đầu tư vào hạ tầng. Một hệ thống hạ tầng số vững chắc sẽ tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tư nhân trong nước triển khai các công nghệ tiên tiến như AI, IoT, hay blockchain một cách hiệu quả.
Cuối cùng, về nguồn nhân lực, chất lượng lao động là yếu tố then chốt để khu vực tư nhân dẫn dắt đổi mới sáng tạo. Dù dân số còn trẻ, năng động, Việt Nam vẫn cần nâng cao kỹ năng số cho lực lượng lao động. Nhà nước nên phối hợp với các doanh nghiệp như FPT, VinAI, hay Viettel để triển khai các chương trình đào tạo chuyên sâu về AI, big data, và blockchain. Các sáng kiến như MetaDAP cũng có thể trở thành nền tảng thực hành cho nhân lực trẻ trong lĩnh vực công nghệ cao.
Ngoài ra, để tăng tính cạnh tranh, Việt Nam cần khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, chẳng hạn sản xuất chip bán dẫn hoặc xuất khẩu dịch vụ số. Việc xây dựng các “hệ sinh thái đổi mới sáng tạo” tại TPHCM, Hà Nội, Đà Nẵng, nơi doanh nghiệp, viện nghiên cứu và nhà đầu tư cùng hợp tác, cũng là một giải pháp thiết thực.
