Khi nghệ sĩ chạy đua danh hiệu

Khi nghệ sĩ chạy đua danh hiệu

Thảo Yên

(TBKTSG) – Chuyện xét giải thưởng nhà nước, phong tặng danh hiệu nghệ sĩ nhân dân (NSND), nghệ sĩ ưu tú (NSƯT) năm nào cũng có chuyện cho báo chí khai thác, phơi bày những thông tin chẳng mấy hay ho. Quanh quẩn cũng chỉ là vấn đề ai được tôn vinh, ai bị bỏ sót, chuyện các nghệ sĩ “lườm nguýt” nhau trong cuộc đua danh hiệu…

Điều đáng nói là, trong bối cảnh sinh khí nghệ thuật chính thống đang ngày càng hẩm hiu, đơn điệu thì sự cạnh tranh trong cuộc đua đến bục vinh quang này ngày càng khốc liệt, ồn ào, số hồ sơ đề nghị xét giải và danh hiệu nhà nước năm sau luôn cao hơn năm trước.

Phải chăng, một khi năng lượng sáng tạo vì lý do gì đó không được giải thoát một cách tự do, nó sẽ chuyển hóa sang những chiều hướng phấn đấu khác?

Năm nay, theo thông tin từ Bộ Văn hóa-Thể thao và Du Lịch, có đến 890 hồ sơ đề nghị xét tặng giải thưởng nhà nước, giải thưởng Hồ Chí Minh, danh hiệu NSƯT, NSND. Một con số cho thấy các nghệ sĩ trong cuộc còn đặt niềm tin khá lớn vào giá trị của các hình thức “tôn vinh” này. Có người đã mất 30 năm kiên trì làm hồ sơ đề nghị danh hiệu NSƯT, NSND nhưng chưa được gọi tên, có người trong cuộc tranh cãi kịch liệt với những đồng sự trong cuộc đua danh hiệu, đã không ngần ngại bày tỏ tham vọng sẽ tiếp tục “phấn đấu” cho tới khi nào được gọi tên thì mới chịu yên…

Nghệ sĩ Thành Lộc (người từng được xét tặng NSƯT) đã thẳng thắn phát biểu trên báo rằng: “Việc xét tặng này đã không còn mang nhiều ý nghĩa với người làm nghề”. Vậy thì, có điều gì thú vị ở bục vinh danh kia khiến các nghệ sĩ lao vào như thiêu thân?

Trở lại lịch sử vấn đề. Hình thức nhà nước phong tặng danh hiệu, xét tặng giải thưởng cao quý cho nghệ sĩ là sản phẩm của Liên Xô, Đông Âu thời xã hội chủ nghĩa (hiện nay chỉ còn Nga, Việt Nam và Thổ Nhĩ Kỳ là còn giữ hình thức phong tặng này). Việc phong tặng danh hiệu này là một hình thức nhà nước ghi nhận công lao đối với các nghệ sĩ trong dòng chảy chính thống, có những đóng góp quan trọng trong đường hướng phát triển nghệ thuật phục vụ đời sống văn hóa tư tưởng cho quần chúng nhân dân, nằm trong sự kiểm soát của nhà nước. Mặt được của những giải thưởng này là ghi nhận vai trò xã hội của nghệ sĩ, nhưng mặt trái của nó là, thông qua ghi nhận, phong tặng, đã đồng hóa giá trị nghệ thuật với các hình thức phong tặng, xem sự nghiệp sáng tạo như một phương tiện để đạt đến danh hiệu, giải thưởng chứ không phải là mục đích tối hậu: vì nghệ thuật.

Việc các nghệ sĩ Việt Nam hôm nay đổ xô đi nộp đơn xin phong tặng NSND, NSƯT và tự đề cử giải thưởng nhà nước cho thấy tinh thần làm nghệ thuật để được vinh thân đang còn sức sống dai dẳng. Sức quyến rũ từ bục vinh quang kia mạnh mẽ đến nỗi, nhiều nghệ sĩ lẽ ra phải chọn đích đến trong sự nghiệp là sản phẩm sáng tạo, lại đeo đuổi những bảng chứng nhận, những danh xưng được nhà chức trách ban phát.

Cơ chế, quan niệm hành chính hóa nghệ thuật của nhà quản lý cộng với di căn của bệnh thành tích đi sâu vào não trạng những người làm nghệ thuật đã và sẽ còn tiếp tục kìm hãm sự phát triển của sáng tạo, của những giá trị độc lập và đột phá.