Lao động xuất khẩu lo lắng vì phải đóng bảo hiểm xã hội

Lao động xuất khẩu lo lắng vì phải đóng bảo hiểm xã hội

Thùy Dung

Các thực tập sinh Việt Nam đã được doanh nghiệp tuyển chọn để sang Nhật Bản làm việc – Ảnh: Trúc Diễm

(TBKTSG Online) – Kể từ đầu năm 2016, khoảng 80.000 đến 100.000 lao động đi làm việc ở nước ngoài mỗi năm sẽ phải đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc. Nhiều người lao động nghèo cho rằng, để đi lao động nước ngoài họ đã phải chạy vạy khắp nơi để đóng rất nhiều khoản chi phí, vì vậy mất thêm bất kỳ khoản chi phí nào cũng là gánh nặng với họ.

Gánh nặng nợ

Nghị định 115 quy định chi tiết một số điều của Luật BHXH 2014, quy định từ ngày 1-1-2016 tất cả lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài sẽ phải tham gia BHXH bắt buộc thay cho quy định chỉ những lao động mà trước đó đã đóng BHXH bắt buộc mới phải tham gia như Luật BHXH 2006.

Khi nghe quy định mới này, anh Trần Văn Liệu (quê Hải Dương) cảm thấy rất bất ngờ vì mình sẽ mất thêm một khoản phí nữa. Anh Liệu sẽ sang Nhật Bản làm việc trong ngành nông nghiệp vào tháng 4-2016. Hoàn cảnh khó khăn, bố mẹ già và hai con còn nhỏ nên anh phải vay mượn khắp nơi để có khoảng 140 triệu đồng chi phí "chạy" sang Nhật Bản làm việc. Theo hợp đồng, mỗi tháng anh Liệu được nhận khoảng 15 triệu đồng nên anh sẽ phải làm việc hơn một năm mới có thể tra được hết các khoản nợ. 

“Với hợp đồng lao động 3 năm mà đã mất hơn 1 năm để trả nợ thì thêm bất kỳ một khoản phí đóng BHXH nào đều là gánh nặng với gia đình”, anh Liệu nói.

Anh Trần Văn Công, người hiện đã hết hợp đồng lao động nhưng vẫn ở lại làm việc tại Hàn Quốc, cho hay lao động sang Hàn Quốc không trở về là do chi phí để “chạy” sang Hàn quá cao, phần lớn không được ghi trong hợp đồng.

“Anh em chúng tôi sang đây đều phải mất khoảng 13.000-14.000 đô la Mỹ, tức khoảng hơn 300 triệu đồng, song làm việc lại rất rủi ro, nếu công việc tốt thì khoảng hơn một năm là trả hết nợ nhưng nếu công việc không thuận lợi, có khi hết hạn hợp đồng về nước vẫn chưa trả hết nợ”, anh Công nói và cho biết thêm: “Nếu phải đóng thêm vài chục triệu (tiền BHXH) cho 4 năm làm việc ở Hàn mà không biết mình được hưởng gì thì thực sự lao động chúng tôi không muốn đóng”.

Trao đổi với TBKTSG Online, đa phần doanh nghiệp dịch vụ đưa lao động đi làm việc ở nước ngoài đều không biết gì về quy định này. Ông Điều Bá Được, Trưởng ban Thực hiện chính sách BHXH (BHXH Việt Nam), cũng cho hay cho tới nay quy định này vẫn mới chỉ có trong Nghị định mà chưa có thông tư hướng dẫn nên sẽ rất khó thực hiện.

Giám đốc một doanh nghiệp dịch vụ (đề nghị giấu tên) cho hay bà chỉ mới biết về quy định này thông qua báo chí mà chưa có một hướng dẫn nào từ cơ quan chức năng. Đồng thời, bà cũng lo ngại liệu người lao động có chịu đóng thêm một khoản chi phí trong số rất nhiều chi phí họ phải đóng để đi lao động nước ngoài hay không? Nếu họ không đóng thì họ có đủ điều kiện đi không? Doanh nghiệp không thu đủ BHXH cho hàng nghìn lao động mỗi năm đi làm việc ở nước ngoài có bị phạt hay không?…

“Trước đây đã có quy định này, doanh nghiệp đã phải thu hộ người lao động, sau đó không thu đủ bị cơ quan thuế, kiểm toán và nhiều cơ quan liên quan phạt dữ lắm, sau đó quy định này phải bỏ, không hiểu sao giờ lại thực hiện lại”, vị giám đốc cho hay.

Luật sư Nguyễn Kiều Hưng, luật sư điều hành Hãng luật Giải Phóng, cho hay khi mới nghe quy định này trên báo chí, bản thân ông cảm thấy bất ngờ, vì với quy định này, người lao động có thể rơi vào trường hợp phải tham gia BHXH hai lần trong cùng một thời điểm. Ngoài ra còn nhiều băn khoăn khác như thủ tục thu nộp, mức lương làm căn cứ đóng BHXH, quy trình chi trả chế độ …sẽ như thế nào khi người lao động trong tình trạng "một cảnh hai quê".

Mặt khác, theo ông Hưng, quy định trong Nghị định 115 chưa thật cụ thể chi tiết và vẫn chưa có một văn bản hướng dẫn cụ thể nên sẽ khó đi vào thực tế từ ngày 1-1-2016.

Cần phải có hướng dẫn cụ thể

Theo Nghị định 115, tất cả lao động đi làm việc ở nước ngoài sẽ phải tham gia BHXH bắt buộc gồm bốn nhóm đối tượng: lao động đi thông qua doanh nghiệp dịch vụ và các tổ chức sự nghiệp được cấp phép; thực tập sinh nâng cao tay nghề; nhận thầu và lao động đi làm việc theo hợp đồng cá nhân.

Đối với lao động đi thông qua hình thức nhận thầu thì không có thay đổi gì trong việc đóng BHXH vì doanh nghiệp tuyển dụng là doanh nghiệp trong nước và vẫn đóng theo cơ chế người lao động và chủ sử dụng lao động cùng đóng BHXH bao gồm đóng cho cả chế độ BHXH dài hạn và ngắn hạn. Những đối tượng còn lại sẽ phải tự đóng toàn bộ bao gồm cả phần đóng của người sử dụng lao động để thực hiện cho hai chế độ hưu trí và tử tuất.

Nghị định 115 quy định, những đối tượng này chia làm hai nhóm là nhóm trước đó đã tham gia BHXH thì sẽ đóng 22% trên mức đóng tiền lương tháng trước khi họ nghỉ việc đi làm việc ở nước ngoài. Đối với trường hợp chưa tham gia BHXH thì sẽ đóng 22% của hai lần mức lương cơ sở.

Về phương thức thu, theo quy định họ có thể đóng trực tiếp cho cơ quan BHXH nơi cư trú trước khi người lao động đi hoặc qua các doanh nghiệp dịch vụ, tổ chức sự nghiệp tuyển dụng đưa lao động.

Theo ông Phạm Đỗ Nhật Tân, Phó chủ tịch Hiệp hội Xuất khẩu lao động Việt Nam, quy định này sẽ mở rộng hơn đối tượng tham gia BHXH, theo đó hàng năm bình quân có tới 80.000 đến 100.000 lao động đi làm việc ở nước ngoài, chiếm tới khoảng gần 10% số lao động hàng năm tăng mới tham gia BHXH. Đồng thời, quy định này cũng có tính chất an sinh xã hội tốt hơn vì khi trở về nước, người lao động sẽ có thể tiếp tục tham gia BHXH tự nguyện với mức họ lựa chọn phù hợp với khả năng để khi hết tuổi lao động có đủ điều kiện hưởng chế độ hưu trí.

Cũng theo ông Tân, khi đóng BHXH bắt buộc, lao động được hưởng hai chế độ là hưu trí và tử tuất, trong khi làm việc ở nước ngoài, người lao động chỉ tham gia BHXH thuộc các chế độ ngắn hạn như chế độ về tai nạn nghề nghiệp, ốm đau và bảo hiểm y tế, song cũng có một số nước quy định đóng cả bảo hiểm hưu trí như Nhật Bản, và sau khi hết hợp đồng về nước lao động sẽ nhận bảo hiểm một lần.

Thực tế, đưa nhóm lao động đi làm việc ở nước ngoài vào diện bắt buộc tham gia BHXH là một cách để nâng cao độ bao phủ BHXH, tuy nhiên, với cách làm nóng vội, thiếu cơ chế phối hợp và lấy ý kiến từ các bên chịu ảnh hưởng khiến chính sách khó có thể đi vào cuộc sống, gây tâm lý hoang mang trong cộng đồng doanh nghiệp và người lao động.

Đọc thêm:

Lao động đi làm việc ở nước ngoài phải đóng BHXH

Từ 1/1/2016 : một số hướng dẫn mới về bảo hiểm xã hội bắt buộc