DNNN có còn là công cụ điều tiết thị trường?
Thời báo Kinh tế Sài Gòn
(TBKTSG) – Ngày 24-9, Bộ Tài chính đã ra thông báo: “Không có chuyện bất đồng giữa hai bộ Công Thương và Tài chính trong việc điều hành giá xăng dầu. Hai bộ đã thống nhất điều hành giá xăng dầu theo nguyên tắc thị trường có sự quản lý của Nhà nước”. Thông báo này đã khép lại cuộc tranh cãi giữa hai bộ thu hút sự quan tâm của dư luận trong tuần qua. Tuy nhiên, sâu xa hơn chuyện tranh cãi về giá xăng dầu là câu hỏi: Sự độc quyền của doanh nghiệp nhà nước (DNNN) hiện nay có lợi hay không có lợi cho cộng đồng, cho xã hội?
Từ bấy lâu nay DNNN (nhất là các tổng công ty, tập đoàn) luôn ở thế “thượng phong” trên thị trường. Khi làm ăn có lãi thì báo cáo thành tích; khi thua lỗ thường vin vào lý do bảo đảm nhiệm vụ “bình ổn” thị trường. DNNN chưa bao giờ ở trong một môi trường cạnh tranh thực sự, chịu áp lực cạnh tranh như các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác. Dựa thế vào “bà đỡ” là các bộ, ngành, các DNNN không công khai, minh bạch hoạt động sản xuất kinh doanh và hoạt động của các doanh nghiệp này chưa vận hành theo cơ chế thị trường.
Petrolimex là một ví dụ, lỗ lãi tù mù không rõ ràng. Lúc chuẩn bị lên sàn chứng khoán thì báo cáo có lãi, nhưng khi yêu cầu giảm giá xăng dầu thì báo cáo lỗ. Là doanh nghiệp nắm tới 60% lượng xăng dầu phân phối ra thị trường, không có doanh nghiệp nào là đối trọng cạnh tranh thì Petrolimex dễ dàng hạch toán chi phí, doanh thu, lời lỗ… mà không có một chuẩn mực để so sánh. Chúng ta nhớ lại trước đây các tập đoàn nhà nước đã đổ tiền rất lớn vào bất động sản và chứng khoán ngoài chức năng kinh doanh của mình, đến nỗi Chính phủ phải yêu cầu hạn chế. Hiện nay một tập đoàn điện lực và ba doanh nghiệp xăng dầu nhà nước chiếm đến 80% thị phần của hai ngành này trong cả nước. Nếu còn duy trì DNNN như một công cụ để điều tiết thị trường, điều tiết kinh tế vĩ mô thì hoàn toàn trái với quy luật thị trường mà bản thân các doanh nghiệp này cũng không làm nổi nhiệm vụ điều tiết đó.
Nhiều chuyên gia cho rằng để đảm bảo cạnh tranh bình đẳng thì phải “chẻ dọc”, tức là chia nhỏ các tập đoàn, tổng công ty, hoặc là cho nhiều doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế tham gia thị trường trên cùng một ngành hàng. Chúng ta nhớ lại khi Viettel tham gia thị trường viễn thông, trở thành nhà cung cấp mạng viễn thông di động có thị phần tương đương với MobiFone và Vinaphone, thị trường viễn thông ở nước ta trở thành một thị trường cạnh tranh thật sự, người tiêu dùng toàn quốc được hưởng lợi vì giá dịch vụ liên tục giảm, chất lượng lại được cải thiện. Việc duy trì các DNNN độc quyền với sự bảo bọc của quan chức dẫn đến sự xuất hiện những nhóm lợi ích. Điều đó sẽ dễ xuất hiện những chính sách “phi thị trường”, bảo vệ cho lợi ích của doanh nghiệp mà không bảo vệ lợi ích của đông đảo người tiêu dùng.
Trên bình diện chung hiện nay, nhiều tập đoàn, tổng công ty kinh doanh kém hiệu quả, nhưng “ngốn” một khoản đầu tư ngân sách rất lớn và lại không công khai minh bạch các vấn đề tài chính như yêu cầu của luật định. Đầu tư công gia tăng, chủ yếu thông qua DNNN là một trong những nguyên nhân làm mất cân đối kinh tế vĩ mô. Dư nợ tín dụng quá lớn đã dẫn đến lạm phát, tiền đồng mất giá. Nếu vẫn duy trì vị thế độc quyền của các DNNN và không cắt giảm hiệu quả đầu tư công thì sự phục hồi của kinh tế Việt Nam sẽ rất mong manh!
